آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اولا: حدیث فی حد نفسه عام است و مطابق قاعده معروف نزد اصولیون، خصوصیّت مورد، دلیل عام را از عمومش خارج نمى کند. ثانیاً: در بیشتر روایات، این جمله به طور مطلق آمده و اشاره به صدور آن در قصه تبوک نشده است. ثالثاً: مورد حدیث منزلت منحصر در غزوه تبوک نیست و در موارد بسیارى غیر از غزوه تبوک نیز از پیامبر(ص) رسیده است.

گاهى گفته مى شود که «حدیث منزلت» به قرینه سیاق، اختصاص به مورد خود دارد که همان جنگ تبوک است؛ زیرا پیامبر(صلى الله علیه وآله) این حدیث را در شأن امام على(علیه السلام) هنگام رفتن به تبوک بیان داشته است، پس این منزلت نیز تنها اختصاص به مورد خود دارد. به این معنا که على(علیه السلام) در ایام غزوه تبوک به منزله هارون نزد موسى است.
در پاسخ مى گوییم:
اولا: حدیث فی حد نفسه عام است و مطابق قاعده معروف نزد اصولیون، خصوصیّت مورد، دلیل عام را از عمومش خارج نمى کند. به تعبیر دیگر: «مورد مخصّص نیست»؛ مثلا اگر کسى را دیدید که جُنب است و دست بر روى آیة الکرسى قرار داده شما به او مى گویید: «نباید شخص مُحْدِث بر قرآن دست گذارد». آیا کسى مى تواند ادّعا کند که این، خاص به مورد است؛ یعنى مقصود متکلم آن است که محدث نباید دست بر آیة الکرسى گذارد؟ [و در غير آن دست گذاشتن جايز باشد!] هرگز چنین نیست. یا اگر طبیبى مریضى را دید که خرما مى خورد و او را از خوردن شیرینى منع کرد آیا مى توان ادّعا کرد که این نهى اختصاص به مورد خاص خود دارد که همان خرما است؟ هرگز کسى چنین ادّعایى ندارد.
در مورد حدیث منزلت نیز چنین است؛ گرچه مورد آن خصوص وقتى است که پیامبر به تبوک مى رفت، ولى دلیل وارد عام بوده و شامل همه مواقع مى شود. لذا تفتازانى در ردّ بر این اشکال مى گوید: «همانا اعتبار به عموم لفظ است نه به خصوص سبب». (1)
ثانیاً: در بیشتر روایات، این جمله به طور مطلق آمده و اشاره به صدور آن در قصه تبوک نشده است.
ثالثاً: مورد «حدیث منزلت» منحصر در غزوه تبوک نیست تا ادّعا شود که مورد مخصّص دلیل است، بلکه بنا بر احادیث صحیحى که در کتب شیعه و سنّى وارد شده، «حدیث منزلت» در موارد بسیارى غیر از غزوه تبوک نیز از پیامبر(صلى الله علیه وآله) رسیده است.(2)