آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

 درباره پيدايش اهل سنت سه نظر بیان شده: 1- پس از رحلت پيامبر(ص)، منازعه سقيفه باعث پيدايش و ظهور دو فرقه اهل سنت و شيعه گرديد. 2- در زمان حکومت عباسيان نام عثمانيه نسخ گرديد و علويه هم به «شيعه» معروف شدند و ديگران، «اهل سنت» ناميده شدند. 3- پيدايش  اهل سنت به اواخر قرن اول باز مي گردد.

در اینکه تاریخ پیدایش اهل سنت از چه زمانی آغاز شده است، اقوالی ذکر شده است. اما قبل از آنکه به تاریخ پیدایش بپردازیم، لازم است در مورد واژه اهل «سنت» یاد آور شویم که اهل سنت به معنای آنچه در ذهن است – یعنی پیروان سنت پیامبر(صلی الله علیه وآله) نیست؛ چرا که در کتاب «صحیح مسلم» در مورد واژه «سنت» آمده: «هی الطریقه المعتاده سواء کانت حسنه او سیئه»(1). یعنی سنت به معنای راه عادی است خواه خوب باشد یا بد. و لذا می توان گفت بیشتر کسانی که خود شان را اهل سنت می نامند در واقع پیرو سنت ابوبکر و عمر هستند نه سنت پیامبر(صلی الله علیه وآله) و بنا براین نسبت به سنت پیامبر(صلی الله علیه وآله) باید ایشان را اهل تسنّن نامید نه اهل سنّت. اما درعین حال در اینکه تاریخ پیدایش اهل سنت از چه زمانی آغاز شده است، اقوالی ذکر شده که به آن اشاره می کنیم:
1- در کتاب فرق و مذاهب آمده است: پس از رحلت پیامبر(صلی الله علیه وآله) عده ای از مهاجرین و انصار در محلی به نام «سقیفه بنی ساعد» جمع شدند و به نزاع در باره منصب خلافت پرداختند.
انصار پیشنهاد کردند که از آنها یک امیر! و از مهاجرین امیر دیگر! برگزیده شود. اما ابوبکر با نقل حدیث: «الائمة من قریش» امامت را در قبیله قریش منحصر کرد! و پس از آن عمر بلافاصله با ابوبکر بیعت کرد و عده ای نیز تبعیت کردند و گفتند: تعیین امام و خلیفه باید توسط مردم یا شوراى حل وعقد مشخص شود و به انتخاب ابوبکر راضی شدند. اما گروه دیگرى ازاصحاب خاص پیامبر(صلی الله علیه وآله)، همچون سلمان، ابوذر، مقداد، عمار، ابن مسعود، سهل بن حنیف و... با استناد به آیات قرآن و سنّت پیامبر، بر آن بودند، که امامت و پیشوایى مسلمانان در همه ابعاد دینى و دنیوى یک منصب الهى است که با نص از سوى خداوند تعیین شده است؛ و رسول خدا(صلی الله علیه وآله) علی(علیه السلام) را برای این مقام معرفى کرده است. این منازعه که در سال یازدهم هجرى پدید آمد، باعث پیدایش و ظهور دو فرقه مهم اهل سنت و شیعه گردید(2).
2- سهل بن محمد سجستانی رازی در کتاب الزینه می نویسد: این اصطلاح «اهل سنت» در زمان خلفای عباسی پدید آمد؛ گر چه در عصر معاویه هم گروهی از مسلمانان که هوا خواه عثمان بودند -عثمانیه- نامیده می شدند، و دوستداران علی(علیه السلام) –علویه- خوانده می شدند که پیش از این هم به شیعه معروف بودند، ولی در زمان حکومت عباسیان نام عثمانیه، نسخ گردید، و علویه هم به نام پیشین خود، یعنی «شیعه» معروف شدند، و دیگران، «اهل سنت» نامیده شدند، و این دو نام پس از آن ادامه یافت(3).
3- قول دیگر این است که پیدایش «اهل سنت»، به اواخر قرن اول یا اوایل قرن دوم هجری باز می گردد.(4) چرا که در رساله عمر بن عبدالعزیز (متوفای 101 هـ) که در ابطال نظریه قدریه نوشته است، اصطلاح «اهل سنت» به کار رفته است، ولی آن چه از ظاهر نوشته عمر بن عبدالعزیز استفاده می شود، اهل سنت به معنای اصطلاحی امروزی نبوده، بلکه مقصود محدثان و ناقلان و عاملان به سنت نبوی بوده است(5).
نتیجه: با توجه به منابع تاریخی، هیچ گونه شاهدی از حیث حدیث و تاریخ، قول اول، مبنی بر پیدایش اصطلاح اهل سنت در آن زمان را تأیید نمی کند. و در قول سوم هم این احتمال وجود دارد که مراد از اهل سنت، اهل سنت به معنای اصطلاحی امروزی نبوده، بلکه مقصود محدثان و ناقلان سنت نبوی بوده باشد. لذا به نظر می رسد قول دوم به واقعیت نزدیک تر باشد؛ که تاریخ پیدایش اصطلاح اهل سنت در زمان خلفای عباسی شکل گرفته باشد.