آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بیعت که هم خانواده بیع(مبادله و خرید و فروش) است، در لغت به معنای دست دادن برای اطاعت از سلطان یا معاهده یا دست دادن در امضای معامله است. اما در اصطلاح به معنای پیمان بستن شخصی با شخص دیگر برای فرمان بری و اطاعت و تسلیم نظر وی بودن است، خواه تکالیفی که بیعت شونده بر عهده بیعت کننده می گذارد موافق میل او باشد یا مخالف آن.

براى پاسخ به این سؤال اقوال چند تن از علماى علم لغت را ذکر مى کنیم:
1 ـ خلیل بن احمد فراهیدى مى گوید: «بیعت دست به دست هم دادن بر ایجاب بیع و معامله است، همچنین به معناى دست به دست هم دادن براى اطاعت نیز به کار مى رود».(1)
2 ـ فیومى نیز دقیقاً همان معناى خلیل بن احمد را در مورد بیعت ذکر کرده است.(2)
3 ـ راغب اصفهانى مى گوید: «بایع السلطان؛ با سلطان بیعت کرد»؛ (یعنى این که فرد به ازاى خدماتى که سلطان انجام مى دهد، پیروى و اطاعت از وى را مى پذیرد...).(3)
4 ـ ابن اثیر مى گوید: «بیعت عبارت است از معاقده و معاهده».(4)
روشن شد که بیعت و بیع، افزون بر آن که از یک ریشه و ماده اند، داراى معناى نزدیک به هم هستند.
لغویین در سرّ ارتباط معنوى آن مى گویند: «اصل این واژه (ب،ى،ع) دلالت بر معاقده و مبادله مال به مال دارد و بیعت نیز چون در حقیقت نوعى مبادله و معامله است، از همین ریشه گرفته شده است».
و امّا معنای بیعت در اصطلاح: ابن خلدون مى گوید: «بیعت، پیمان بستن براى فرمان برى و اطاعت است. بیعت کننده با امیر خویش پیمان مى بندد که در امور مربوط به خود و مسلمانان، تسلیم نظر وى باشد و در هیچ چیز از امور مزبور با او به ستیز برنخیزد و تکالیفى که بر عهده وى مى گذارد و وى را به انجام دادن آن مکلّف مى سازد اطاعت کند، خواه آن تکالیف موافق میل او باشد یا مخالف آن»(5).
سیوطى در تفسیر خود در رابطه با بیعت اهل مدینه با پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى نویسد: از عبادة بن صامت روایت است که گفت: ما با پیامبر(صلى الله علیه وآله) بیعت کردیم بر این که در خوشحالى و ناراحتى از او اطاعت کرده و به فرامین او گوش فرا دهیم و در سختى و آسانى انفاق کنیم و امر به معروف و نهى از منکر نمائیم و سخن خویش را در رابطه با خدا بگوییم و از سرزنش هیچ سرزنش کننده اى نهراسیم.(6)