آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

منابع اسماعیلى آنچه درباره اسماعیل فرزند امام صادق(ع) آورده اند، بیشتر به افسانه و باورهاى فرقه اى شبیه است ولی در عین حال مى توان با مراجعه به آن دریافت اسماعیل در شکل گیرى مذهب اسماعیلیه هیچ نقشى نداشته است. بنابر نقل «کشى»، اسماعیل با برخى از گروههاى افراطى شیعى و غالیان در ارتباط بوده است و امام صادق(ع) نیز در عین محبّت شدیدى که به اسماعیل داشته، از این روابط ناخشنود بوده است. در کتب شیعه روایاتى در ذمّ و مدح اسماعیل آمده است که روایات ذمّ بیشتر است. آیت الله خویى روایات ذمّ را ضعیف دانسته.

اسماعیل از مادرى علوى به نام فاطمه، دختر حسین بن حسن بن على بن ابیطالب(علیه السلام)، در حوالى سالهاى صد تا صد و پنج هجرى قمرى در مدینه متولد شد. امام صادق در زمان حیاتِ مادر اسماعیل همسر دیگرى اختیار نکرد و به همین سبب اسماعیل حدود بیست و پنج سال از امام موسى کاظم(علیه السلام) بزرگتر است.
امام صادق از فاطمه دو فرزند داشت که یکى اسماعیل و دیگرى عبدالله افطح بود. منابع اسماعیلى آنچه درباره اسماعیل آورده اند بیشتر به افسانه و باورهاى فرقه اى شبیه است تا تاریخ زندگانى و لذا قابل استناد تاریخى نیستند. در عین حال که مى توان با مراجعه به این متون دریافت اسماعیل در شکل­­گیرى مذهب اسماعیلیه هیچ نقشى نداشته است. بنابر نقل «کشى»،(1) اسماعیل با برخى از گروههاى افراطى شیعى و غالیان در ارتباط بوده است. امام نیز در عین علاقه و محبّت شدیدى که به اسماعیل داشته است، از این روابط ناخشنود بود.
در روایتى امام صادق به مفضّل بن عمر جعفى مى گوید: «اى کافر، اى مشرک، چه کار به پسرم اسماعیل دارى؟ آیا مى خواهى آنرا به قتل برسانى؟». کشى، مفضل بن عمر را از خطابیه و حلقه ارتباط اسماعیل و خطابیه مى داند. در روایت دیگرى آمده که به امام صادق گفته شد: آیا اسماعیل بعد از شما امام است؟ امام فرمود: نه. راوى گوید: به اسماعیل گفتم چه کسى گفته که تو بعد از امام صادق(علیه السلام) امام هستى؟ گفت: مفضل بن عمر به من گفت.(2) در کتب شیعه روایاتى در ذمّ و مدح اسماعیل آمده است که روایات ذم بیشتر است. آیت الله خویى روایات ذم را ضعیف دانسته و اسماعیل را از مردان نیک روزگار معرفى مى کند(3).(4)