آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در این رابطه فقهاى اهل سنّت سه گروه شده اند: 1- گروهى مى گویند بسم الله در آغاز سوره حمد باید خوانده شود. در نمازهاى جهریّه به صورت جهر و در نمازهاى اخفائیه به صورت آهسته، اینها امام شافعى و اتباع او هستند. 2- کسانى که مى گویند مطلقاً باید آهسته خوانده شود و آنها پیروان احمد حنبل هستند. 3-  گروه دیگرى خواندن بسم الله را مطلقاً ممنوع مى دانند و آنها پیروان امام مالک هستند. قول پیروان ابوحنفیه نیز نزدیک به مالک است..

در این رابطه فقهاى اهل سنّت سه گروه شده اند:
1ـ گروهى مى گویند بسم الله در آغاز سوره حمد باید خوانده شود. در نمازهاى جهریّه به صورت جهر و در نمازهاى اخفائیه به صورت آهسته، اینها امام شافعى و اتباع او هستند.
2ـ کسانى که مى گویند خوانده شود ولى مطلقاً آهسته بخوانند و آنها حنابله (پیروان احمد حنبل) هستند.
3ـ گروه دیگرى خواندن بسم الله را مطلقاً ممنوع مى دانند و آنها پیروان امام مالک هستند. قول پیروان ابوحنفیه نیز نزدیک به مالک است.
عبارت ابن قدامه فقیه مشهور اهل سنّت در کتاب مغنى چنین است:
«إنّ قراءة بسم الله الرحمن الرحیم مشروعة فى أوّل الفاتحة و أوّل کلّ سورة فى قول أکثر أهل العلم و قال مالک و الأوزاعى لا یقرؤها فى أوّل الفاتحة... و لا تختلف الروایة عن أحمد أنّ الجهر بها غیر مسنون... و یروى عن عطاء و طاووس و مجاهد و سعید بن جبیر الجهر بها و هو مذهب الشافعى...».
(قرائت بسم الله الرحمن الرحیم در آغاز سوره حمد و در آغاز هر سوره اى نزد اکثر اهل علم مشروع است ولى مالک و اوزاعى (از فقهاى اهل سنّت) گفته اند در آغاز سوره حمد خوانده نشود و (در مورد جهر به بسم الله) روایاتى که از احمد حنبل نقل شده همه مى گوید، جهر به بسم الله مستحب نیست... و از عطا و طاووس و مجاهد و سعید بن جبیر روایت شده که جهر به بسم الله شود و مذهب شافعى نیز همین است).(1)
در این عبارت هر سه قول از آنان نقل شده است.
و در تفسیر «المنیر» از وهبه زحیلى چنین آمده است:
«قال المالکیّة و الحنفیّة لیست البسملة بآیة من الفاتحة و لا غیرها إلاّ من سورة النمل...
إلاّ أنّ الحنفیّة قالوا یقرء المنفرد بسم الله الرحمن الرحیم مع الفاتحة فى کلّ رکعة سرّاً...
و قال الشافعیّة و الحنابلة البسملة آیة من الفاتحة یجب قرائتها فى الصلوة إلاّ أنّ الحنابلة قالوا کالحنفیّة یقرؤ بها سرّاً و لا یجهر بها و قال الشافعیّة: یسرّ بها فى الصلاة السریّة و یجهر بها فى الصلاة الجهریّة»
(پیروان مالک و ابوحنفیه مى گویند که بسم الله جزء آیات سوره حمد و سایر سوره هاى قرآن نیست، تنها آیه اى است در (داخل) سوره نمل... ولى پیروان ابوحنفیه مى گویند: کسى که فرادى نماز مى خواند بسم الله الرحمن الرحیم را در هر رکعت آهسته با سوره حمد مى خواند... ولى پیروان شافعى و احمد حنبل مى گویند: بسم الله آیه اى از سوره فاتحه است که واجب است در نماز خوانده شود، با این تفاوت که حنبلى ها همچون حنفى ها مى گویند آهسته خوانده شود و جهر در آن جایز نیست، ولى شافعى ها مى گویند در نمازهاى اخفایى آهسته مى خواند (نماز ظهر و عصر) و درنمازهاى جهرى (مغرب و عشا و صبح) بلند مى خواند).(2)
بنابراین قول شافعى ها از همه اقوال به قول فقهاى شیعه نزدیک تر است، جز این که اصحاب ما در همه نمازها جهر به بسم الله را مستحب مى دانند و خواندن بسم الله را در سوره حمد به اتّفاق واجب مى شمرند و در سایر سوره ها مشهور و معروف جزئیّت است.
به راستى یک محقّق بى نظر در حیرت فرو مى رود، چرا که مى بیند پیغمبر اکرم (صلى الله علیه وآله) 23 سال تمام، اکثر نمازهاى خود را به جماعت در حضور همه خوانده است و همه نماز حضرت را با گوش خود شنیده اند، امّا با گذشت یک مدّت کوتاه این اختلاف وحشتناک پیدا شده، بعضى مى گویند خواندن بسم الله ممنوع است، بعضى مى گویند واجب است، گروهى مى گویند باید آهسته خوانده شود، گروه دیگرى مى گویند در نمازهاى جهریّه باید بلند خوانده شود(3)