آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

پس از قتل متوكل، تركان بر امور كشور مسلط شدند و به جاى اينكه خليفه فرمانده آنان باشد، خليفه را به زير فرمان خود در آوردند، به گونه اى كه اگر خليفه به خواسته‏ آنان تن نمى ‏داد، نقشه بركنارى يا قتل او را مى ‏كشيدند. عملا وضع به گونه‏ اى بود كه خليفه يك مقام تشريفاتى بيش نبود و رتق و فتق امور کلاً در دست تركان قرار داشت. پس از معتزّ، مهتدی و پس از او هم معتمد، استقلالی در کارها نداشتند و پیوسته بازیچه دست ترکان دربار عباسی بودند و به سرنوشتی همانند معتزّ گرفتار شدند.

پس از قتل متوكل، تركان بر امور كشور مسلط شدند و به جاى اينكه خليفه فرمانده آنان باشد، خليفه را به زير فرمان خود در آوردند، به گونه اى كه اگر خليفه به خواسته‏ ى آنان تن نمى ‏داد، نقشه بركنارى يا قتل او را مى ‏كشيدند. داستانى كه ذيلاً ياد آور مى‏ شويم گواه اين معنا است:
روزى «معتز» گروهى از همفكران و محرمان اسرار خود را در مجلسى گرد آورد سپس ستاره‏ شناسى را احضار كردند تا مدت خلافت وى را تعيين كند. در اين موقع ظريفى كه در مجلس بود، گفت: من بيش از ستاره شناس، از مدت خلافت و عمر او آگاهم. آنگاه نظريه خود را چنين بيان كرد: تا روزى كه تركان هوادار خليفه هستند و دوام حكومت او را بخواهند، او بر مسند خلافت مستقر خواهد بود و روزى كه مورد خشم آنان قرار گيرد و علاقه آنان از او قطع شود، آن روز پايان حكومت او خواهد بود! (1)
بر اثر نفوذ و تسلط تركان در دربار خلافت، وضع به گونه‏ اى بود كه خليفه يك مقام تشريفاتى بيش نبود و رتق و فتق امور عملاً در دست تركان قرار داشت.
روزى گروهى از تركان وارد قصر معتز شدند و او را كشان كشان به اتاقى بردند، آنگاه او را با چوب و چماق كتك زده و پيراهنش را سوزاندند و او را در حياط قصر زير آفتاب نگه داشتند. آفتاب آن روز به قدرى گرم بود كه زمين مانند تنور داغ بود و هيچ كس نمى ‏توانست دو پاى خود را بر روز زمين بگذارد و ناچار بود به اصطلاح پا به پا شود. در اين موقع تركان او را از مقام خلافت خلع كردند و گروهى را بر اين خلع گواه گرفتند. سپس به منظور قتل خليفه معزول تصميم گرفتند او را به يك نفر بسپارند تا در اثر گرسنگى و تشنگى و شكنجه‏ هاى فراوان به زندگى او خاتمه دهد. بدين گونه خليفه را در حالى كه نيمه جانى در بدن داشت، در سردابى جا دادند و درب سرداب را با خشت و گچ مسدود كردند و معتز به همان حالت، زنده به گور شد! (2)
پس از معتزّ، مهتدی خلیفه شد که او نیز استقلالی در کارها نداشت و پیوسته بازیچه دست ترکان دربار عباسی بود و به سرنوشتی همانند معتزّ گرفتار شد و پس از او نیز معتمد باز با اراده همین ترکان به حکومت رسید. (3)