آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

عبادت، تفسیر قرآن و تربیت شاگردانی مانند عبدالله بن عباس به عنوان سرآمدترین مفسر قرآن در میان اصحاب، پاسخگویی به سؤالات مسیحیان و یهودیان و دفع خطر شبهات آنان از جامعه اسلامی، بیان احکام شرعی پدیده های نوظهور، تلاش برای تأمین زندگی نیازمندان و بی نوایان، مشورت دادن به خلفای وقت برای رفع کردن مشکلات سیاسی روز، از جمله فعالیت های امام علی(ع) در دوران خلفا می باشد.

فعالیت امام در این مدت در امور یاد شده در زیر خلاصه مى گردد:
۱- عبادت و بندگى خدا، آنهم به صورتى که در شان شخصیتى مانند على بود، تا آنجا که امام سجاد(علیه السلام) عبادت و تهجد عجیب خود را در برابر عبادت هاى جد بزرگوار خود، ناچیز مى داند.
۲- تفسیر قرآن و حل مشکلات بسیارى از آیات، و تربیت شاگردانى مانند «عبدالله بن عباس» که بزرگترین مفسر اسلام، در میان اصحاب به شمار مى رفت.
۳- پاسخ به پرسش هاى دانشمندان ملل جهان، بالاخص یهود و مسیحیان که پس از در گذشت پیامبر براى تحقیق و پژوهش درباره آیین وى، رهسپار مدینه مى شدند و سئوالاتى را مطرح مى نمودند و پاسخگویى جز على(علیه السلام)، که تسلط او بر تورات و انجیل از خلال سخنانش روشن بود، پیدا نمى کردند و اگر این خلا به وسیله امام پر نمى شد جامعه اسلامى در سرشکستگى شدیدى فرو مى رفت، و هنگامى که امام به کلیه سئوالات آنها پاسخ هاى دندان شکن مى داد، شادمانى و شکفتگى عظیمى در چهره خلفا که بر جاى پیامبر نشسته بودند، پدیدار مى شد.
۴- بیان حکم شرعى و رویدادهاى نوظهور که در اسلام سابقه نداشت و یا قضیه چنان پیچیده بود که قضات از داروى درباره آن ناتوان بودند. این نقطه از نقاط حساس زندگى امام است و اگر در میان صحابه شخصیتى مانند على(علیه السلام) نبود که به تصدیق پیامبر گرامى داناترین امت و آشناترین آنها به موازین قضا و داورى به شمار مى رفت)؛ بسیارى از مسائل در صدر اسلام به صورت عقده لاینحل و گره کورى باقى مى ماند.
همین حوادث نوظهور ایجاب مى کرد که پس از رحلت پیامبر گرامى، امام آگاه و معصومى بسان پیامبر که بر تمام اصول و فروع اسلام تسلط کافى داشت، در میان مردم باشد و علم وسیع و گسترده او، امت را از گرایش هاى نامطلوب و عمل به قیاس و گمان باز دارد و این موهبت بزرگ به تصدیق تمام یاران رسول خدا(صلی الله علیه وآله) جز امیر المومنین(علیه السلام) در کسى نبود.
قسمتى از داوری هاى امام و استفاده ابتکارى و جالب وى از آیات قرآن در کتاب هاى حدیث و تاریخ منعکس است و بعضى از دانشمندان قسمتى از آنها را در کتاب مستقل گردآورده اند.(1)
۵- تربیت و پرورش گروهى که ضمیر پاک و روح آماده اى براى سیر و سلوک داشتند تا در پرتو رهبرى و نفوذ معنوى امام بتوانند قله هاى کمالات معنوى را فتح کنند و آنچه را که با دیده ظاهرى نمى بینند با دیده دل و چشم باطنى ببینند.
۶- کار و کوشش براى تامین زندگى بسیارى از بینوایان و درماندگان، تا آنجا که امام با دست خود باغ احداث مى کردند و قنات حفر مى نمود و آن را در راه خدا وقف مى کرد.
۷- هنگامى که دستگاه خلافت در مسائل سیاسى و پاره اى از مشکلات با بن بست روبرو مى شد، امام یگانه مشاور مورد اعتمادى بود که با واقع بینى خاصى مشکلات را از سر راه برمى داشت و مسیر کار را معین مى کرد، و برخى از این مشاوره ها در نهج البلاغه و نیز کتاب هاى تاریخ وارد شده است.(2)