آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بهترین تفسیرى که براى«اولوالعزم» در قرآن مجید شده، این است که آنها پیامبرانى بودند که شریعت و آیین تازه اى با خود آوردند و آنها پنج نفر بودند: نوح و ابراهیم و موسى و عیسى و حضرت محمد(ع) و تعبیر اولوالعزم به خاطر آن است که پیامبرانى که صاحب شریعت و آیین جدید بودند، مسئولیت بسیار سنگین ترى داشتند که براى انجام آن عزم و اراده محکم ترى لازم بود؛ در حدیثى از امام باقر و امام صادق(ع) این معنا نقل شده است.

در یک آیه از قرآن مجید اشاره به پیامبران اولوالعزم شده و آن آیه 35 سوره احقاف است، خطاب به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: «فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ اُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لاَ تَسْتَعْجِلْ لَّهُمْ»؛ (پس صبر کن آن گونه که پیامبران «اولوا العزم» صبر کردند، و براى [عذاب] آنان شتاب مکن!)
در این که پیامبران اولوالعزم کدام یک از پیامبران بودند در میان مفسّران گفتگوهاى بسیارى است؛ و احتمالات و تفسیرهاى متعددى ذکر شده که بسیارى از آنها فاقد مدرک است؛ از جمله:
1- تمام پیامبران اولوالعزم بودند؛ چرا که همه داراى عزمى راسخ و اراده اى محکم بوده اند! ولى این تفسیر در صورتى است که «مِنْ» در جمله «مِنَ الْرُّسُلِ» به عنوان بیان باشد؛ در حالى که ظاهر این آیه این است که «مِنْ» تبعیضیه است؛ و در تفسیر مجمع البیان نیز این سخن از اکثر مفسّران نقل شده است.(1)
2- پیامبران اولوالعزم 313 نفر بودند؛ چنان که در درّالمنثور از جابر بن عبدالله نقل شده ـ بى آن که از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نقل کند ـ مى گوید: «بَلَغَنِى اَنَّ اُولِى الْعَزْمِ مِنَ الْرُّسُلِ کَانُوْا ثَلاَثَ مِأَةَ وَ ثَلاَثَةَ عَشَرَ»؛ (به من چنین رسیده که اولوالعزم از پیامبران 313 نفر بودند.)
3- بعضى آنها را همان 18 نفرى مى دانند که در آیات 83 تا 86 سوره انعام آمده است.(2) در حالی که هیچ گونه نشانه ای برای اثبات این مدعی در آیات فوق نیست، همان گونه که اقوال قبل نیز فاقد مدرک بودند.
4- منظور پیامبرانى مى باشند که در برابر آزارهاى قوم خود و شدائد و مشکلات، صبر و شکیبایى به خرج دادند و آنها نه نفر بودند: نوح، ابراهیم، اسماعیل، یعقوب، یوسف، ایوب، موسى، داوود، و عیسى(علیهم السلام)(3)
ولى روشن است پیامبرانى که در برابر مشکلات و سختى ها صبر کردند منحصر به اینها نبودند بسیارى از آنها گرفتار مشکلاتى سخت تر و وحشتناک تر شدند به علاوه گرفتارى در مشکلات، دلیل بر اولوالعزم بودن آنها نیست.
5- آنها پیامبرانى بودند که در برابر آزار دشمنان صبر کردند، و آنها شش نفر بودند: نوح و ابراهیم و اسحاق - و یا اسماعیل - و یعقوب و یوسف و ایوب(علیهم السلام).
ولى همان گونه که گفتیم پیامبران صابر و شکیبا منحصر به اینها نیستند؛ بلکه پیامبرانى چون لوط و یحیى و جرجیس(علیهم السلام) و مانند آنها متحمّل فشارها و آزارهاى شدیدى شدند.
6- آنها پیامبرانى بودند که مأمور به جهاد شدند و در مسیر آیین خدا با دشمنان پیکار کردند، و آنها شش نفر بودند: نوح و هود و صالح و موسى و داوود و سلیمان(علیهم السلام).
اشکال این تفسیر نیز روشن است؛ زیرا نه همه این شش نفر با دشمنان جنگیدند، و نه غیر آنها مطلقاً پیکار نکردند!(4)
7- بهترین تفسیرى که براى اولوالعزم در قرآن مجید شده این است که آنها پیامبرانى بودند که شریعت و آیین تازه اى با خود آوردند و آنها چهار نفر از پیشینیان بودند : نوح و ابراهیم و موسى و عیسى (علیهم السلام) که با پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) پنج نفر مى شوند و تعبیر اولوالعزم به خاطر آن است که پیامبرانى که صاحب شریعت و آیین جدید بودند مسئولیت بسیار سنگین ترى داشتند و براى انجام آن عزم و اراده محکم ترى لازم داشتند؛ در حدیثى از امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) این معنا نقل شده است.
مرحوم طبرسى در مجمع البیان این قول را از ابن عباس نقل کرده، و در روح المعانى نیز این تفسیر از آن دو امام بزرگوار و همچنین از ابن عباس نقل شده است؛ ضمناً از مفسّر معروف سیوطى نقل مى کند که این از صحیح ترین اقوال است؛ همچنین از بعضى بزرگان نقل مى کند که نام مقدّس این پنج پیامبر را در ضمن یک شعر آورده:
اُولُوا الْعَزْمِ نُوْحٌ وَ الْخَلِیلُ الْمُمَجَّدُ وَ مُوسى وَ عِیسى وَ الْحَبِیبُ مُحَمَّدُ(ص).(5).(6)