آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«ترک اولی» به معنای انجام دادن مستحبِّ عادی و رها کردن مسحبِّ مؤکّد است. بنابراین «ترک اولی» نه گناه است و نه مکروه و نه مباح. شخصي كه برای نماز جماعت به مسجدی که جمعیّت آن کمتر است برود و نماز خواندن را در مسجد پر جمعیّتی که ثواب بیشتر دارد ترک کند، نه مکروه انجام داده است و نه مباح و نه گناه؛ بلکه تنها مستحبِّ مؤكّد را ترک نموده است.

يكي از بحث هائي كه درباره فرشتگان و انبياء مطرح مي شود مسئله «ترك اولی» است. آيا ترك اولی از سوي آنان اتفاق افتاده است يا نه؟ مي دانيم كه حضرت آدم(علیه السلام) ترك اولى كرد و از آن درخت ممنوعه خورد و از بهشت اخراج شد.(1) «فُطْرسِ مَلَك» مرتكب ترك اولى شد و بال و پرش ريخت و به جزيره اى در زمين تبعيد گشت.(2) حضرت يونس(عليه السلام) ترك اولى كرد و مدّت زيادى در دل نهنگى حبس شد.(3) و برخى ديگر از پيامبران نيز ترك اولى داشته اند.(4) منظور از «ترك اولى» چيست؟
در جواب بايد گفت: «ترك اولى» نه گناه است و نه مكروه و نه حتّى مباح؛ بلكه رها كردنِ مستحبِّ مؤكّد و انجام دادن مستحبِّ عادى است. مثلاً در فاصله يك كيلومترى منزل شخصى مسجدى وجود دارد كه در آن نماز جماعتى با حضور 100 نفر از مؤمنين اقامه مى شود و در فاصله دو كيلومترى منزل وى مسجد ديگرى وجود دارد كه در نماز جماعت آن 500 نفر شركت مى كنند. در اينجا بهتر است انسان در نماز جماعت دوم شركت كند؛ امّا اگر شخصى اين كار را ترك كند و در نماز جماعت اوّل كه صد نفر حضور دارند شركت نمايد، نه مرتكب گناهى شده و نه مكروهى انجام داده، و نه كار مباحى كرده، بلكه مستحبِّ مؤكّد را ترك كرده و مستحبِّ پايين تر را انجام داده است، و اين را ترك اولى مى نامند. حال اگر پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) به مسجد پرجمعيّت نرود و در مسجد كم جمعيّت نمازش را بخواند، مرتكب گناه يا مكروه و يا حتّى كار مباحى نشده؛ بلكه مستحبِّ بالاتر را رها كرده و مستحبِّ پايين تر را بجا آورده است. و اين مطلب منافاتى با مقام نبوّت و رسالت ندارد.
با اين توضيح بسيارى از اشكالاتى كه در اين زمينه مطرح است حل شده، و روشن مى شود كه معصومين(عليهم السلام) از هر گونه گناهى پاك و مبرّا هستند.(5)