آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مهمترین مباحث این سوره عبارتند از: دلائل نبوّت، معاد، بخشى از تاریخ بنى اسرائیل، مسأله آزادى اراده، مسأله حساب و کتاب، بحث حق شناسى مخصوصاً درباره خویشاوندان و  پدر و مادر، تحریم «اسراف و تبذیر»، «بخل»، «فرزند کشى»، «زنا»، خوردن مال یتیمان»، «کم فروشى»، «تکبّر» و «خونریزى»، و مباحث توحیدی، مبارزه با هر گونه لجاجت در برابر حق، انسان و برترى او بر مخلوقات دیگر، اعجاز قرآن و تأثیر آن براى درمان هر گونه بیمارى اخلاقى و اجتماعى، وسوسه هاى شیطان، تعلیمات اخلاقى و فرازهائى از تاریخ پیامبران.

نام مشهور این سوره «بنى اسرائیل» است و نام هاى دیگرى نیز از قبیل «اسراء» و «سبحان» دارد. (1)
روشن است: هر یک از این نام ها به تناسب مطالبى است که، در این سوره در رابطه با آن وجود دارد.
اگر نام «بنى اسرائیل» بر آن گذارده شده به خاطر آن است که بخش قابل ملاحظه اى در آغاز و پایان این سوره پیرامون بنى اسرائیل است.
و اگر، به آن «اسراء» گفته مى شود، به خاطر نخستین آیه آن که پیرامون «اسراء» (معراج) پیامبر(صلى الله علیه وآله) سخن مى گوید و «سبحان» نیز از نخستین کلمه این سوره گرفته شده است.
ولى، در روایاتى که فضیلت این سوره را بیان مى کند، تنها به نام «بنى اسرائیل» برخورد مى کنیم، و به همین جهت، جمعى از مفسران، همین نام را براى سوره، برگزیده اند.
به هر حال، مشهور و معروف این است که: تمام یکصد و یازده آیه این سوره در ««مکّه» نازل شده، و مفاهیم و محتواى آن نیز کاملاً متناسب با سوره هاى مکّى است.
هر چند، بعضى از مفسران، معتقدند: پاره اى از آیات آن در «مدینه» نازل شده است، ولى، گفتار مشهور صحیح تر به نظر مى رسد.
گفتیم این سوره، بنا بر مشهور از سوره هائى است که در «مکّه» نازل شده است و طبعاً ویژگى هاى سوره هاى مکّى در آن جمع است، از جمله: دعوت مؤثر به توحید، و توجه دادن به معاد، و نصایح سودمند، و مبارزه با هر گونه شرک، ظلم و انحراف.
به طور کلّى مى توان گفت: آیات این سوره، بر محور امور زیر دور مى زند:
1 ـ دلائل نبوّت مخصوصاً قرآن و نیز معراج.
2 ـ بحث هائى مربوط به معاد، مسأله کیفر و پاداش، نامه اعمال و نتائج آن.
3 ـ بخشى از تاریخ پر ماجراى بنى اسرائیل، که در آغاز سوره و پایان آن آمده است.
4 ـ مسأله آزادى اراده و اختیار و این که: هر گونه عمل نیک و بد، نتیجه اش به خود انسان بازگشت مى کند.
5 ـ مسأله حساب و کتاب در زندگى این جهان، که نمونه اى است براى جهان دیگر.
6 ـ حق شناسى در همه سطوح، مخصوصاً درباره خویشاوندان و به خصوص پدر و مادر.
7 ـ تحریم «اسراف و تبذیر»، «بخل»، «فرزند کشى»، «زنا»، «خوردن مال یتیمان»، «کم فروشى»، «تکبّر» و «خونریزى».
8 ـ بحث هائى در زمینه توحید و خداشناسى.
9 ـ مبارزه با هر گونه لجاجت در برابر حق و این که: گناهان، میان انسان و مشاهده چهره حق پرده مى افکند.
10 ـ شخصیت انسان، فضیلت و برترى او بر مخلوقات دیگر.
11 ـ تأثیر قرآن براى درمان هر گونه بیمارى اخلاقى و اجتماعى.
12 ـ اعجاز قرآن، و عدم توانائى مقابله با آن.
13 ـ وسوسه هاى شیطان و هشدار به همه مؤمنان به راه هاى نفوذ شیطان در انسان.
14 ـ بخشى از تعلیمات مختلف اخلاقى.
15 ـ و سرانجام فرازهائى از تاریخ پیامبران، به عنوان درس هاى عبرتى براى همه انسان ها. (2)