آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این آیات یا در تأیید برنامه تبلیغی گروهى از یاران پیامبر(ص) نازل شد که براى تبلیغ اسلام به میان قبائل بادیه نشین رفتند. بادیه نشینان به آنها نیکى کردند، ولى بعضى گفتند: چرا پیامبر(ص) را رها کردید. و یا هنگامى که بادیه نشینان مسلمان شدند، براى فرا گرفتن احکام اسلام، همگى به مدینه آمدند، و این سبب بالا رفتن قیمت اجناس، و مشکلاتی براى مسلمانان مدینه شد. آيه نازل گرديد و به آنها دستور داد، لازم نيست همگى براى فهم معارف اسلام به مدينه بيايند.

در آیه (122) سوره «توبه» می خوانیم: «وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَة مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ»؛ (و شایسته نیست مؤمنان همگى [به سوى میدان جهاد] کوچ کنند؛ چرا از هر گروهى از آنان، طایفه اى کوچ نمى کند [و طایفه اى در مدینه بماند]، تا در دین [و احکام اسلام] آگاهى یابند و به هنگام بازگشت به سوى قوم خود، آنها را بیم دهند؟! شاید [از مخالفت فرمان پروردگار] بترسند، و خوددارى کنند).
شأن نزول:
مرحوم «طبرسى» در «مجمع البیان»، از «ابن عباس» چنین روایت کرده است:
هنگامى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) به سوى میدان جهاد حرکت مى کرد، همه مسلمانان به استثناى منافقان و معذوران، در خدمتش در حرکت بودند، اما پس از آن که آیاتى در مذمت منافقان نازل شد، و مخصوصاً متخلفان جنگ «تبوک» را به باد ملامت گرفت، مؤمنان را بیش از پیش مصمم به شرکت در میدان هاى جهاد کرد، حتى در جنگ هائى که پیغمبر(صلى الله علیه وآله) شخصاً شرکت نمى کرد (سریه ها)، همگى به سوى میدان مى رفتند و پیامبر(صلى الله علیه وآله) را تنها مى گذاردند، آیه فوق نازل شد و اعلام کرد: در غیر مورد ضرورت، شایسته نیست همه مسلمانان به سوى میدان جنگ بروند، (بلکه گروهى در «مدینه» بمانند و معارف و احکام اسلام را از پیامبر(صلى الله علیه وآله) بیاموزند، و به دوستان مجاهدشان پس از بازگشت تعلیم دهند).(1)
همان مفسر بزرگ، شأن نزول دیگرى به این مضمون نیز نقل کرده است:
گروهى از یاران پیامبر(صلى الله علیه وآله) براى تبلیغ اسلام به میان قبائل بادیه نشین رفتند، بادیه نشینان مقدم آنها را گرامى داشتند و به آنها نیکى کردند، ولى بعضى به آنها ایراد گرفتند:
چرا پیامبر(صلى الله علیه وآله) را رها کردید و به سراغ ما آمدید، آنها از این نظر ناراحت و افسرده شدند و به خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) بازگشتند، آیه نازل شد و برنامه تبلیغى آنها را تصویب کرد و از آنها رفع نگرانى شد.(2)
شأن نزول سومى نیز، در «تفسیر تبیان» براى آیه فوق نقل شده، و آن این که: بادیه نشینان هنگامى که مسلمان شدند، براى فرا گرفتن احکام اسلام، همگى به سوى «مدینه» حرکت کردند، و این سبب بالا رفتن قیمت اجناس و ارزاق، مشکلات و گرفتارى هاى دیگرى براى مسلمانان «مدینه» شد، آیه نازل گردید و به آنها دستور داد: لازم نیست همگى شهر و دیار خود را خالى کنند، و براى فهم معارف اسلام به «مدینه» بیایند، بلکه کافى است گروهى این عمل را انجام دهند.(3)، (4)