آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

پیامبر با گروهى در صفه  نشسته بود، جا تنگ بود، در این هنگام گروهى از بدریون وارد شدند،  آنها روى پاى خود ایستاده منتظر بودند حاضران به آنها جا دهند ولى هیچ کس تکان نخورد. پیامبر(ص) فرمود: فلانی و فلانى برخیزند تا واردین بنشینند. این مطلب بر آن چند نفر که از جا برخاستند ناگوار آمد. منافقان گفتند: پیامبر رسم عدالت را رعایت نکرد، کسانى را که عاشقانه نزدیک او نشسته بودند، به خاطر افرادى دیگر از جا بلند کرد، در اینجا آیه نازل شد و آداب نشستن در مجالس را شرح داد.

در آیه (11) سوره «مجادله» می خوانیم: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِى الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللّهُ لَکُمْ وَ إِذا قِیلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا یَرْفَعِ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجات وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ»؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید! هنگامى که به شما گفته شود: «مجلس را وسعت بخشید [و به تازه واردها جا دهید»]، وسعت بخشید، خداوند [بهشت را] براى شما وسعت مى بخشد؛ و هنگامى که گفته شود: «برخیزید»، برخیزید؛ اگر چنین کنید، خداوند کسانى را که ایمان آورده اند و کسانى را که علم به آنان داده شده درجات عظیمى مى بخشد؛ و خداوند به آنچه انجام مى دهید آگاه است).
شأن نزول:
«طبرسى» در «مجمع البیان» و «آلوسى» در «روح المعانى» و جمعى دیگر از مفسران، نقل کرده اند که: پیامبر(صلى الله علیه وآله) در یکى از روزهاى جمعه در «صفه» (سکوى بزرگى که در کنار مسجد پیامبر(صلى الله علیه وآله) قرار داشت) نشسته بود، و گروهى نزد آن حضرت حاضر بودند، جا تنگ بود، پیامبر(صلى الله علیه وآله) عادتش این بود که «مجاهدان بدر» را اعم از مهاجر و انصار احترام فراوان مى کرد، در این هنگام گروهى از «بدریون» وارد شدند، در حالى که دیگران قبل از آنها اطراف پیامبر(صلى الله علیه وآله) را پر کرده بودند، هنگامى که مقابل پیامبر(صلى الله علیه وآله) رسیدند سلام کردند، پیامبر(صلى الله علیه وآله) پاسخ فرمود، سپس به حاضران سلام کردند، آنها نیز پاسخ گفتند، آنها روى پاى خود ایستاده منتظر بودند، حاضران به آنها جا دهند ولى هیچ کس تکان نخورد! این امر، بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) سخت آمد، رو به بعضى از کسانى که اطراف او نشسته بودند کرد، فرمود: فلان و فلانى برخیزند، چند نفر را از جا بلند کرد تا واردین بنشینند (و این در حقیقت نوعى ادب آموزى و درس احترام گذاردن، به پیش کسوتان در ایمان و جهاد بود).
ولى، این مطلب بر آن چند نفر که از جا برخاستند ناگوار آمد، به طورى که آثارش در چهره آنها نمایان گشت، منافقان (که از هر فرصتى استفاده مى کردند) گفتند: پیامبر(صلى الله علیه وآله) رسم عدالت را رعایت نکرد، کسانى را که عاشقانه نزدیک او نشسته بودند، به خاطر افرادى که بعداً وارد مجلس شدند، از جا بلند کرد، در اینجا آیه فوق نازل شد (و قسمتى از آداب نشستن در مجالس را براى آنها شرح داد).(1)، (2)