آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

پس از نزول آیات ربا، «خالد بن ولید» از پیامبر(ص) سوال کرد؛ پدرم معاملات ربوى داشت، حال وصیت کرده است مبالغى از سودهاى ربوی که هنوز پرداخت نشده است، تحویل بگیرم، آیا این عمل براى من جایز است؟ آیات فوق نازل شد و مردم را به شدت از این کار نهى کرد. لذا پيامبر(ص) نخست، مطالبات ربوي بستگان خود را الغاء کرد و به فرماندار«مکّه» نیز دستور داد: اگر«آل مغيره» دست از رباخواري بر ندارند با آنها بجنگد.

در آیات (278 ـ 281) سوره «بقره» می خوانیم: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ * فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْب مِنَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لاتُظْلَمُونَ * وَ إِنْ کانَ ذُو عُسْرَة فَنَظِرَةٌ إِلى مَیْسَرَة وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ * وَ اتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فیهِ إِلَى اللّهِ ثُمَّ تُوَفّى کُلُّ نَفْس ما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ»؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید! از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید، و آنچه از [مطالبات] ربا باقى مانده، رها کنید؛ اگر ایمان دارید! * اگر [چنین] نمى کنید، بدانید خدا و رسولش با شما پیکار خواهند کرد! و اگر توبه کنید سرمایه هاى شما از آن شماست [اصل سرمایه، بدون سود]؛ نه ستم مى کنید و نه برشما ستم وارد مى شود. * و اگر [بدهکار،] قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانایى، مهلت دهید! و [در صورتى که به راستى قدرت پرداخت را ندارد،] براى خدا به او ببخشید بهتر است؛ اگربدانید! * و از روزى بپرهیزید که در آن روز، شما را به سوى خدا باز مى گردانند؛ سپس به هر کس [پاداش] آنچه را انجام داده، بازپس داده مى شود؛ و به آنها ستم نخواهد شد).
شأن نزول:
در «تفسیر على بن ابراهیم» آمده است: پس از نزول آیات ربا، شخصى به نام «خالد بن ولید» خدمت پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) حاضر شده عرضه داشت: پدرم چون با «طائفه ثقیف» معاملات ربوى داشت و مطالباتش را وصول نکرده بود وصیت کرده است مبلغى از سودهاى اموال او که هنوز پرداخت نشده است، تحویل بگیرم آیا این عمل براى من جایز است؟
آیات فوق نازل شد و مردم را به شدت از این کار نهى کرد.(1)
در روایت دیگرى آمده است که پیامبر(صلى الله علیه وآله) بعد از نزول این آیه فرمود: «أَلا اِنَّ کُلَّ رِباً مِن رِبَا الْجاهِلِیَّةِ مَوْضُوعٌ وَ أَوَّلُ رِباً أَضَعُهُ رِبَا الْعَبّاسِ بْنِ عَبْدُالْمُطُّلِبِ»؛ (آگاه باشید! تمام مطالبات ربوى که در زمان جاهلیت مردم از یکدیگر داشته اند، همگى باید فراموش شود و نخستین مطالبات ربوى که من آن را به دست فراموشى مى سپارم مطالبات عباس بن عبدالمطلب است).(2)
از این جمله، به خوبى استفاده مى شود که: پیامبر(صلى الله علیه وآله) به هنگامى که قلم سرخ بر مطالبات ربوى زمان جاهلیت مى کشید از بستگان خود شروع کرد، و اگر در میان آنها افراد ثروتمندى مانند عباس بودند که در زمان جاهلیت همچون دیگر ثروتمندان آلوده بودند، پیامبر(صلى الله علیه وآله) نخست، مطالبات آنها را الغاء کرد.
و نیز در روایات آمده است که: پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بعد از نزول این آیات، به فرماندار «مکّه» دستور داد: اگر «آل مغیره» که از رباخواران معروف بودند دست از کار خود بر ندارند با آنها بجنگد.(3)، (4)