آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن در آيات متعددى به «برزخ» ميان دنيا و آخرت اشاره کرده، همانند آيه 100 سوره مؤمنون که مى فرمايد: «پشت سر آنها برزخى تا قيامت است». در واقع این برزخ در میان دنیا و آخرت قرار گرفته، نه میان انسان و دنیا. همچنين قرآن در آیات مربوط به حیات شهیدان، صریحاً وجود چنین جهانى را اثبات کرده، و می فرماید: «هرگز گمان نکن کسانى که در راه خدا کشته شدند مردگانند، آنها زنده اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند».

واژه «برزخ» در اصل، به معنى چیزى است که در میان دو شىء، حائل مى شود و سپس به هر چیزى که میان دو امر قرار گیرد «برزخ» گفته شده است، روى همین جهت، به عالمى که میان دنیا و عالم آخرت قرار گرفته، «برزخ» گفته مى شود.
دلیل بر وجود چنین جهانى که گاهى از آن تعبیر به «عالم قبر» و یا «عالم ارواح» مى شود، از طریق ادله نقلیه است، آیات متعددى از قرآن مجید داریم که بعضى ظهور و بعضى صراحت در این معنى دارد.
آیه 100 سوره «مؤمنون» مى فرماید: (و پشت سر آنها برزخى است تا روزى که برانگیخته شوند)؛ «وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى یَوْمِ یُبْعَثُونَ» ظاهر در وجود چنین عالمى است، ـ هر چند بعضى خواسته اند کلمه برزخ را در این آیه به معنى مانعى براى بازگشت به این دنیا معرفى کنند و گفته اند: مفهوم آیه این است که پشت سر انسان مانعى است که او را از بازگشت به این جهان منع مى کند ـ .
ولى این معنى بسیار بعید به نظر مى رسد؛ زیرا تعبیر به «إِلى یَوْمِ یُبْعَثُون»؛ (تا روز رستاخیز) دلیل بر این است که: این برزخ در میان دنیا و آخرت قرار گرفته، نه میان انسان و دنیا.
از آیاتى که صریحاً وجود چنین جهانى را اثبات مى کند، آیات مربوط به حیات شهیدان است مانند: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ»؛ (هرگز گمان نکن کسانى که در راه خدا کشته شدند مردگانند، آنها زنده اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند).(1)
در اینجا خطاب به پیامبر است، و در آیه 154 سوره «بقره» خطاب به همه مؤمنان کرده مى گوید: (وبه آنها که در راه خدا کشته مى شوند، مرده مگوئید! بلکه آنان زنده اند، ولى شما نمى فهمید!)؛ «وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُونَ».
نه تنها در مورد مؤمنان عالى مقامى همچون شهیدان، جهان برزخ وجود دارد بلکه درباره کفار طغیانگرى همچون فرعون و یارانش نیز وجود برزخ صریحاً در آیه 46 سوره «مؤمن» آمده است، مى فرماید:
«النّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوّاً وَ عَشِیّاً وَ یَوْمَ تَقُومُ السّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ»؛ (آنها [فرعون و یارانش] هر صبح و شام در برابر آتش قرار مى گیرند و به هنگامى که روز
قیامت بر پا مى گردد فرمان داده مى شود: آل فرعون را در شدیدترین کیفرها وارد کنید).(2)