آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آیه 80 سوره نساء، اطاعت از رسول(ص) را همسان اطاعت خدا قرارداده است و یکى از روشن ترین آیاتی است که دلیل بر حجیت سنت پیامبر(ص) و قبول احادیث او مى باشد. لذا کسى نمى تواند بگوید: قرآن را قبول دارم ولى حدیث و سنت پیامبر(ص) را قبول ندارم. ایشان نیز طبق «حدیث ثقلین»، صریحاً احادیث اهل بیت(ع) را سند و حجت شمرده است، بنابر این؛ اطاعت از اهل بیت(ع) نیز از اطاعت خدا جدا نیست که کسى بگوید: من قرآن را مى پذیرم ولى احادیث اهل بیت(ع) را نمى پذیرم.

در آیه 80 سوره نساء، موقعیت رسول(صلى الله علیه وآله) در برابر مردم و «حسنات» و «سیئات» آنان، بیان شده است، نخست مى فرماید: (هر کس اطاعت پیامبر(صلى الله علیه وآله) کند اطاعت خدا کرده است)؛ «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللّهَ».
بنابراین، اطاعت خدا از اطاعت پیامبر(صلى الله علیه وآله) نمى تواند جدا باشد؛ زیرا پیامبر(صلى الله علیه وآله) هیچ گامى بر خلاف خواست خداوند بر نمى دارد، سخنان و کردار و رفتار او همه مطابق فرمان خدا است.
پس از آن به این نکته مى پردازد که: اگر کسانى سرپیچى کنند و با دستورات پیامبر(صلى الله علیه وآله) به مخالفت برخیزند مسئولیتى در برابر اعمال آنها ندارد و موظف نیست به حکم اجبار آنها را از هر خلافکارى باز دارد، وظیفه او تبلیغ رسالت و امر به معروف و نهى از منکر و راهنمائى افراد گمراه و بى خبر است، لذا مى فرماید: (کسى که سرپیچى کند تو در برابر او مسئولیتى ندارى)؛ «وَ مَنْ تَوَلّى فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفیظاً».
باید توجه داشت «حَفِیظ» از این نظر که صفت مشبهه است و معنى ثبات و دوام را مى رساند با «حافظ» که اسم فاعل است تفاوت دارد، بنابراین «حفیظ» به معنى کسى است که به طور مداوم مراقب حفظ چیزى مى باشد، در نتیجه مفهوم آیه چنین مى شود: مسئولیت پیامبر(صلى الله علیه وآله) مسئولیت رهبرى، هدایت و دعوت به سوى حق و مبارزه با فساد است.
ولى اگر افرادى اصرار در پیمودن راه خلاف داشته باشند، پیامبر(صلى الله علیه وآله) نه در مقابل انحراف هاى آنها مسئولیتى دارد که در همه جا حاضر و ناظر باشد، و جلو هر گونه گناه و معصیتى را با زور و اجبار بگیرد، و نه از طرق عادى قدرت بر چنین چیزى را مى تواند داشته باشد.
بنابراین، در حوادثى مانند جنگ احد ـ که شاید آیه ناظر به آن هم باشد ـ پیامبر(صلى الله علیه وآله) وظیفه داشته است از نظر فنون جنگى حداکثر دقت و مراقبت را در طرح نقشه جنگ و حفاظت مسلمانان از شرّ دشمن به خرج دهد، و مسلماً اطاعت از پیامبر(صلى الله علیه وآله) در این دستورات اطاعت خدا بوده.
ولى اگر کسانى دستور پیامبر(صلى الله علیه وآله) را زیر پا گذاشتند و به همان دلیل گرفتار شکست شدند، مسئولیت آن متوجه خود آنها است، نه پیامبر(صلى الله علیه وآله).
باید توجه داشت این آیه یکى از روشن ترین آیات قرآن است که دلیل بر حجیت سنت پیامبر(صلى الله علیه وآله) و قبول احادیث او مى باشد، لذا کسى نمى تواند بگوید: قرآن را قبول دارم ولى حدیث و سنت پیغمبر(صلى الله علیه وآله) را قبول ندارم؛ چرا که آیه فوق صریحاً مى گوید: «اطاعت از حدیث و سنت پیامبر(صلى الله علیه وآله) اطاعت فرمان خدا است».
و هنگامى که مى بینیم پیامبر(صلى الله علیه وآله) طبق «حدیث ثقلین» ـ که در منابع معروف اسلامى اعم از منابع اهل تسنن و شیعه، آمده ـ صریحاً احادیث اهل بیت(علیهم السلام) را سند و حجت شمرده است، مى یابیم که: اطاعت از فرمان اهل بیت(علیهم السلام) نیز، از اطاعت فرمان خدا جدا نیست، و کسى نمى تواند بگوید: من قرآن را مى پذیرم ولى احادیث اهل بیت(علیهم السلام) را نمى پذیرم؛ زیرا این سخن بر ضد آیه فوق و آیات مشابه آن است.
به همین دلیل، در روایات متعددى که در تفسیر «برهان» ذیل آیه مورد بحث وارد شده، مى خوانیم:
خداوند طبق آیه فوق حق امر و نهى به پیامبر(صلى الله علیه وآله) خود داده و پیامبر(صلى الله علیه وآله) نیز چنین حقى را به على(علیه السلام) و ائمه اهل بیت(علیهم السلام) داده است، لذا مردم موظفند از امر و نهى آنها سر باز نزنند؛ زیرا امر و نهى آنها همواره از طرف خدا است نه از خودشان.(1)، (2)