آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

منظور آيه عام است همه موظفند، حق ذى القربى را ایشان بپردازند. لکن اهل بيت روشن ترين مصداق و پيامبر(ص) اولين مخاطب آيه است. لذا پيامبر(ص) علاوه بر خمس، در هنگام نزول آيه سرزمين فدک را به فاطمه(ع) بخشيدند. کما اينکه اهل بيت نيز در احقاق حق خود به اين آيه استدلال مي نمودند.

در این که: منظور از «ذوى القربى»، در آیه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ وَ الْمِسْکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ لاتُبَذِّرْ تَبْذِیراً»، (1) چیست؟ در میان مفسران بحث و گفتگو است.
1 ـ بعضى معتقدند: مخاطب، همه مؤمنان و مسلمانان هستند، و منظور پرداختن حق خویشاوندان به آنها است.
2 ـ بعضى دیگر مى گویند: مخاطب پیامبر(صلى الله علیه وآله) است و منظور پرداختن حق بستگان پیامبر(صلى الله علیه وآله) به آنها است، مانند خمس غنائم و سایر اشیائى که خمس به آن تعلق مى گیرد و به طور کلّى حقوقشان در بیت المال.
لذا در روایات متعددى که از طرق شیعه و اهل تسنن نقل شده، مى خوانیم: به هنگام نزول آیه فوق، پیامبر(صلى الله علیه وآله)، «فاطمه»(علیها السلام) را خواند و سرزمین «فدک» را به او بخشید. (2)
در حدیثى که از منابع اهل تسنن از «ابو سعید خدرى» صحابى معروف پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده، مى خوانیم: «لَمّا نَزَلَ قَوْلُهُ تَعالى وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ أَعْطى رَسُولُ اللّهِ(صلى الله علیه وآله) فاطِمَةَ فَدَکاً»؛ (هنگامى که آیه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ» نازل شد، پیامبر(صلى الله علیه وآله) سرزمین فدک را به فاطمه(علیها السلام) داد). (3)
از بعضى از روایات استفاده مى شود، حتى امام سجاد(علیه السلام) به هنگام اسارت در «شام» با همین آیه با شامیان استدلال فرموده گفت: منظور از آیه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ»، مائیم که خدا به پیامبرش دستور داده: حق ما ادا شود (و این چنین شما شامیان همه این حقوق را ضایع کردید). (4)
ولى با این همه، این دو تفسیر با هم منافات ندارد، همه موظفند، حق ذى القربى را بپردازند پیامبر(صلى الله علیه وآله) هم که رهبر جامعه اسلامى است، موظف است به این وظیفه بزرگ الهى عمل کند، در حقیقت، اهل بیت پیامبر(صلى الله علیه وآله) از روشن ترین مصداق هاى ذى القربى و شخص پیامبر(صلى الله علیه وآله) از روشن ترین افراد مخاطب به این آیه است.
به همین دلیل، پیامبر(صلى الله علیه وآله) حق ذى القربى را که خمس و همچنین فدک و مانند آن بود به آنها بخشید، زیرا گرفتن زکات که در واقع از اموال عمومى محسوب مى شد، براى آنها ممنوع بود. (5)