آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

طبق آیه «الله هو الغنی الحمید»، خداوند بى نیاز مطلق و انسانها فقر مطلقند؛ چراکه او وجودى است بى نهایت از هر نظر و واجب الوجود در ذات و صفات. این که می گوید: خداوند هم غنى است و هم حمید، از یک سو انسان را از مرکب غرور پیاده مى کند و از سوى دیگر می فهماند که نباید دست نیاز به درگاه غیر او دراز کرد. بنابراین، او نیازى به شما و عبادتتان ندارد، و این شما هستید که به او نیازمندید و از طریق عبادت او راه کمال را می پیمایید، و در عین حال رحمت واسعه او همه شما را در بر گرفته است.

خداى متعال در آیات 15ـ17 سوره «فاطر»، براى بیان این حقیقت که ما نیازمند به عبادت او هستیم، نه او نیازمند به عبادت ما، مى فرماید: (اى مردم! شما نیازمند به خدا هستید و او از هر نظر بى نیاز و شایسته حمد و ستایش است)؛ «یا أَیُّهَا النّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللّهِ وَ اللّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ».
چه سخن مهم و پر ارزشى، که موقعیت ما را در عرصه عالم هستى در برابر هستى بخش، روشن مى سازد، و بسیارى از معماها را مى گشاید، و به سؤالات زیادى پاسخ مى گوید.
آرى، بى نیاز حقیقى و قائم بالذات در تمام عالم هستى، یکى است، و او خدا است، همه انسانها، بلکه همه موجودات سر تا پا نیازند و فقیر و وابسته به آن وجود مستقل که اگر لحظه اى ارتباطشان قطع شود هیچ اند و پوچ.
همان گونه که او بى نیاز مطلق است، انسانها فقر مطلقند، و همان گونه که او قائم به ذات است، مخلوقات همه قائم به او هستند، چرا که او وجودى است بى نهایت از هر نظر، و واجب الوجود در ذات و صفات.
با این حال، او چه نیازى به عبادت ما ممکن است داشته باشد؟، این ما هستیم که از طریق عبادت و اطاعت او، راه تکامل را مى پیمائیم، و به آن مبدأ بى پایان فیض در پرتو عبودیتش لحظه به لحظه نزدیکتر مى شویم، و از انوار ذات و صفاتش بهره مى گیریم.
بنابراین، انسانها نیازمند به او هستند و نه غیر او، و لذا هرگز نباید سر تعظیم و تسلیم بر آستان غیر او بگذارند، و رفع نیازمندى خود را از غیر او بطلبند، که آنها نیز همه مانند خودش نیازمند و محتاجند، حتى بزرگداشت پیامبران الهى و پیشوایان حق، به خاطر آن است که، فرستادگان و نمایندگان اویند، نه این که: از خود استقلال دارند.
از این رو، او هم «غنى» است و هم «حمید»، یعنى در عین بى نیازى آن قدر بخشنده و مهربان است که شایسته هرگونه حمد و سپاس گزارى است، و در عین بخشندگى و بنده نوازى، از همگان بى نیاز مى باشد.
توجه به این واقعیت، دو اثر مثبت در انسانهاى مؤمن مى گذارد، از یک سو، آنها را از مرکب غرور و خود خواهى و طغیان پیاده مى کند، و به آنها هشدار مى دهد که، چیزى از خود ندارند که به آن ببالند، هر چه هست امانت هاى پروردگار نزد آنهاست.
و از سوى دیگر، دست نیاز به درگاه غیر او دراز نکنند، و طوق عبودیت غیر اللّه را بر گردن ننهند، از رنگ همه تعلقات آزاد باشند، تا همگان غلام همتشان گردند.
مؤمنان با این دید، و جهان بینى، هر چه در عالم مى بینند از پرتو وجود او مى دانند، و هرگز توجه به اسباب، آنها را از «مسبب الاسباب» غافل نمى کند.
در آیه بعد، براى تأکید همین فقر و نیاز انسانها، به او مى فرماید: (اگر بخواهد شما را مى برد، و خلق جدیدى را مى آورد)؛ «إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَأْتِ بِخَلْق جَدِید».
بنابراین، او نیازى به شما و عبادتتان ندارد، و این شما هستید که به او نیازمندید.
این آیه، نظیر مطلبى است که در آیه 133 سوره «انعام» آمده، آنجا که مى فرماید: «وَ رَبُّکَ الْغَنِیُّ ذُو الرَّحْمَةِ إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِکُمْ ما یَشاءُ کَما أَنْشَأَکُمْ مِنْ ذُرِّیَّةِ قَوْم آخَرِینَ»؛ (پروردگار تو بى نیاز و مهربان است، اگر بخواهد شما را مى برد، و به جاى شما هر کس را بخواهد جانشین مى سازد، همان گونه که شما را از نسل اقوام دیگرى به وجود آورد).
او، نه نیازى به طاعت شما دارد، و نه بیمى از گناهانتان، و در عین حال رحمت واسعه او همه شما را در بر گرفته است، نه از میان رفتن تمام جهان چیزى از عظمت او مى کاهد، و نه آفرینش این عالم، چیزى بر مقام کبریائى او افزوده.
و در آخرین آیه، باز به عنوان تأکید مجدد مى فرماید: (و این کار براى خدا ناممکن نیست)؛ «وَ ما ذلِکَ عَلَى اللّهِ بِعَزِیز».
آرى، او هر چه را اراده کند، به آن فرمان مى دهد: موجود باش! آن نیز بلافاصله موجود مى شود، انسان که سهل است، این سخن درباره تمام عالم هستى صادق است.
به هر حال، اگر به شما دستور ایمان و اطاعت و پرستش مى دهد، همه براى خود شما است، و سود و برکات آن عائد خود شما مى گردد. (1)