آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

طبق آیه 59 سوره انعام، علم خدا بر همه چیز، اعم از خشکی و دریا و برگها و بذرها و تر وخشک، احاطه دارد و در کتاب مبین ثبت شده است.منظور از «تر» و «خشک» معنى لغوى آن نیست بلکه این تعبیر، معمولاً کنایه از عمومیت مى باشد. و منظور از کتاب مبین همان مقام علم پروردگار است یعنى همه موجودات در علم بى پایان او ثبت مى باشند و ممکن است منظور از آن، عالم آفرینش و سلسله علت و معلول ها باشد که همه چیز در آن نوشته شده است.

پاسخ این سؤال در آیه 59 سوره «انعام» آمده است، خداى متعال مى فرماید: (خزانه هاى غیب [یا کلیدهاى غیب] همه در نزد خدا است، و جز او کسى آنها را نمى داند)؛ «وَ عِنْدَهُ مَفاتِـحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها إِلاّ هُوَ».
پس از آن براى توضیح و تأکید بیشتر مى گوید: (آنچه در برّ و بحر است را خدا مى داند)؛ «وَ یَعْلَمُ ما فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ».
«بَرّ» به معنى مکان وسیع است، و معمولاً به خشکى ها گفته مى شود، و «بحر» نیز، در اصل به معنى محل وسیعى است که آب زیاد در آن مجتمع باشد، و معمولاً به دریاها و گاهى به نهرهاى عظیم نیز گفته مى شود.
در هر حال، آگاهى خدا از آنچه در خشکى ها و دریاها است، به معنى احاطه علم او بر همه چیز است. و توجه به وسعت معنى جمله بالا (آنچه در خشکى ها و دریاها است) در حقیقت روشنگر گوشه اى از علم وسیع او است.
یعنى او، از جنبش میلیاردها موجود زنده، کوچک و بزرگ، در اعماق دریاها.
از لرزش برگ هاى درختان در تمام جنگل ها و کوه ها.
از تاریخچه قطعى شگفتن هر غنچه و باز شدن گلبرگ ها.
از جریان امواج نسیم در بیابان ها و خمیدگى دره ها.
از شماره واقعى سلول هاى بدن هر انسان و گلبول هاى خون ها.
از حرکات مرموز تمام الکترون ها در دل اتم ها.
و بالاخره، از تمام اندیشه هائى که از لابلاى پرده هاى مغز ما مى گذرد، و تا اعماق روح ما نفوذ مى کند...
آرى از همه اینها به طور یکسان با خبر است.
باز در جمله بعد، براى تأکید احاطه علمى خداوند، اشاره به خصوص مواردى کرده، مى فرماید: (هیچ برگى از درختى جدا نمى شود، مگر این که آن را مى داند)؛ «وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَة إِلاّ یَعْلَمُها».
یعنى تعداد این برگ ها و لحظه جدا شدنشان از شاخه ها و گردش آنها در وسط هوا و لحظه قرار گرفتنشان روى زمین، همه اینها در پیشگاه علم او روشن است.
(همچنین هیچ دانه اى در مخفیگاه زمین قرار نمى گیرد، مگر این که تمام خصوصیات آن را مى داند)؛ «وَ لا حَبَّة فی ظُلُماتِ الأَرْضِ».
در حقیقت، دست روى دو نقطه حساس گذارده شده است، که براى هیچ انسانى هر چند میلیون ها سال از عمر او بگذرد، و دستگاه هاى صنعتى و تکامل حیرت انگیز پیدا کند، احاطه بر آن ممکن نیست.
چه کسى مى داند بادها در هر شبانه روز در سرتاسر کره زمین چه بذرهائى را از گیاهان جدا کرده و به چه نقطه اى مى پاشند؟!
بذرهائى که ممکن است گاهى سالیان دراز در اعماق زمین مخفى بمانند، تا آب کافى براى رشد و نموّ به دست آورند؟
چه کسى مى داند که در هر ساعت به وسیله حشرات و یا به وسیله انسان ها چند دانه از چه نوع بذر و در کدام نقطه زمین افشانده مى شوند؟!
کدام مغز الکترونیکى مى تواند، تعداد برگ هائى که در یک روز از شاخه درختان جنگل ها جدا مى شوند حساب کند؟
نگاه، به منظره یک جنگل مخصوصاً در فصل پائیز، و به ویژه به دنبال یک رگبار یا یک تند باد، و منظره بدیعى که سقوط پى در پى برگ ها پیدا مى کند، به خوبى این حقیقت را ثابت مى کند، که این گونه علوم هیچ گاه ممکن نیست در دسترس انسان قرار گیرد.
در واقع سقوط برگ ها لحظه مرگ آنها است، و سقوط دانه ها در مخفیگاه زمین گام هاى نخستین حیات و زندگى آنها است.
او است که از نظام این مرگ و زندگى با خبر است، حتى گام هاى مختلفى را که یک دانه به سوى زندگى کامل و شکوفا شدن برمى دارد در هر لحظه، و هر ساعت در پیشگاه علم او آشکار است.
بیان این موضوع یک اثر «فلسفى» دارد و یک اثر «تربیتى».
اما اثر فلسفى آن این است: پندار کسانى که علم خدا را منحصر به کلیّات مى دانند، و معتقدند: خدا از جزئیات این جهان آگاهى ندارد را نفى مى کند، و صریحاً مى گوید: خدا از همه کلیّات و جزئیات آگاهى کامل دارد. (1)
و اما اثر تربیتى آن روشن است؛ زیرا ایمان به این علم وسیعِ پهناور به انسان مى گوید: تمام اسرار وجود تو، اعمال و گفتار تو، نیات و افکار تو، همگى براى ذات پاک او آشکار است، با چنین ایمانى چگونه ممکن است انسان مراقب حال خویش نباشد، و اعمال و گفتار و نیّات خود را کنترل نکند؟!
و در پایان آیه، مى فرماید: (هیچ تَر و خشکى نیست مگر این که در کتاب مبین ثبت است)؛ «وَ لا رَطْب وَ لا یابِس إِلاّ فی کِتاب مُبین».
این جمله، با عبارتى کوتاه، وسعت بى انتهاى علم خدا را به همه موجودات بیان مى کند، و هیچ چیز از آن مستثنى نخواهد بود؛ زیرا منظور از «تر» و «خشک» معنى لغوى آن نیست بلکه این تعبیر، معمولاً کنایه از عمومیت مى باشد.
در مورد «کتاب مبین» احتمالات مختلفى از ناحیه مفسران داده شده است، ولى بیشتر به نظر مى رسد: منظور از «کتاب مبین»، همان مقام علم پروردگار است یعنى همه موجودات در علم بى پایان او ثبت مى باشند، و تفسیر آن به «لوح محفوظ» نیز قابل تطبیق بر همین معنى است، چه این که: بعید نیست منظور از لوح محفوظ نیز همان صفحه علم خدا باشد.
این احتمال نیز در معنى «کتاب مبین» وجود دارد که منظور از آن، عالم آفرینش و خلقت و سلسله علت و معلول ها است، که همه چیز در آن نوشته شده است. (2)