آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

سحر از زمان های قدیم در میان مردم وجود داشته است و غالبا با استفاده از خواص شیمیایی و فیزیکی برای اغفال مردم ساده لوح انجام می گرفته. سحر نوعی اعمال خارق العاده است که آثاری در وجود انسان ها می گذارد و گاه یک نوع چشم بندی است و گاه تنها آثار روانی و خیالی دارد. قرآن آنچه را که شعبده و چشم بندی باشد فاقد حقیقت می داند؛ اما برخی از انواع سحر اثرگذارند مثلا میان زن و شوهر جدائی می اندازند و... .

در این که «سحر» چیست، و از چه تاریخى به وجود آمده؟ بحث فراوان است، این قدر مى توان گفت که سحر از زمانهاى خیلى قدیم در میان مردم رواج داشته است، ولى تاریخ دقیقى براى آن در دست نیست، و نیز نمى توان گفت، چه کسى براى نخستین بار جادوگرى را به وجود آورد؟
ولى از نظر معنى و حقیقت سحر مى توان گفت: سحر نوعى اعمال خارق العاده است که آثارى از خود در وجود انسان ها به جا مى گذارد و گاهى یک نوع چشم بندى و تردستى است، و گاه تنها جنبه روانى و خیالى دارد.
«سحر» از نظر لغت به دو معنى آمده است:
1 ـ به معنى خدعه، نیرنگ، شعبده و تردستى و به تعبیر «قاموس اللغه»: سحر یعنى خدعه کردن.
2 ـ «کُلُّ ما لَطُفَ وَ دَقَّ»؛ (آنچه عوامل آن نامرئى و مرموز باشد).
در «مفردات راغب» که مخصوص واژه هاى قرآن است به سه معنى اشاره شده:
1 ـ خدعه و خیالات بدون حقیقت و واقعیت، همانند شعبده و تردستى.
2 ـ جلب شیطان ها از راه هاى خاصى و کمک گرفتن از آنان.
3 ـ معنى دیگرى است که بعضى پنداشته اند و آن این که: ممکن است با وسائلى ماهیت و شکل اشخاص و موجودات را تغییر داد، مثلاً انسان را به وسیله آن به صورت حیوانى در آورد، ولى این نوع خیال و پندارى بیش نیست و واقعیت ندارد.(1)
از بررسى حدود 51 مورد کلمه «سحر» و مشتقات آن در سوره هاى قرآن از قبیل: سوره طه، شعراء، یونس، اعراف و... راجع به سرگذشت پیامبران خدا: موسى، عیسى و پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) به این نتیجه مى رسیم که: سحر از نظر قرآن به دو بخش تقسیم مى شود:
1 ـ آنجا که مقصود از آن فریفتن، تردستى، شعبده و چشم بندى است و حقیقتى ندارد چنان که مى خوانیم: «فَإِذا حِبالُهُمْ وَ عِصِیُّهُمْ یُخَیَّلُ إِلَیْهِ مِنْ سِحْرِهِمْ أَنَّها تَسْعى»؛ (ریسمان ها و عصاهاى جادوگران زمان موسى در اثر سحر، خیال مى شد که حرکت مى کنند)(2)
و در آیه دیگر آمده است: «فَلَمّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْیُنَ النّاسِ وَ اسْتَرْهَبُوهُم»؛ (هنگامى که ریسمان ها را انداختند، چشم هاى مردم را سحر کردند و آنها را ارعاب نمودند).(3)
از این آیات روشن مى شود سحر داراى حقیقتى نیست که بتواند در اشیاء تصرفى کند و اثرى بگذارد، بلکه این تردستى و چشم بندى ساحران است که آن چنان جلوه مى دهد.
2 ـ از بعضى آیات قرآن استفاده مى شود که بعضى از انواع سحر به راستى اثر مى گذارد مانند آیه فوق که مى گوید: (آنها سحرهائى را فرا مى گرفتند که میان مرد و همسرش جدائى مى افکند)؛ «فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُما ما یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ».
یا تعبیر دیگرى که در آیات فوق بود که (آنها چیزهائى را فرا مى گرفتند که مضر به حالشان بود و نافع نبود)؛ «وَ یَتَعَلَّمُونَ ما یَضُرُّهُمْ وَ لا یَنْفَعُهُم».
ولى آیا تأثیر سحر فقط جنبه روانى دارد؟ و یا این که اثر جسمانى و خارجى هم ممکن است داشته باشد؟
در آیات بالا اشاره اى به آن نشده، و لذا بعضى معتقدند اثر سحر، تنها در جنبه هاى روانى است.
نکته دیگرى که در اینجا تذکر آن لازم است این که: به نظر مى رسد قسمت قابل توجهى از سحرها به وسیله استفاده از خواص شیمیائى و فیزیکى به عنوان اغفال مردم ساده لوح انجام مى شده است.
مثلاً در تاریخِ ساحرانِ زمانِ موسى(علیه السلام) مى خوانیم: آنها درون ریسمان ها و عصاهاى خویش مقدارى مواد شیمیائى مخصوص (احتمالاً جیوه و مانند آن) قرار داده بودند که پس از تابش آفتاب، و یا بر اثر وسائل حرارتى که در زیر آن تعبیه کرده بودند، به حرکت در مى آمدند، و تماشاکنندگان خیال مى کردند آنها زنده اند.
این گونه سحرها حتى در زمان ما نیز کمیاب نیست.(4)