آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن کریم در آیات 1 ـ 5 سوره «زلزله» به بیان برخى حوادث پایان این جهان و شروع رستاخیز مى پردازد.
ابتدا از زلزله شدیدی سخن می گوید که بارهاى سنگینى را که زمین در درون دارد خارج سازد و انسان سخت وحشت مى کند. در آن زمان خداوند به زمین وحی می کند که اخبار خود را باز گوید، و او آنچه از خوبى ها، بدى ها، و اعمال خیر و شرّ، بر صفحه زمین واقع شده است، همه را برملا مى سازد. در آن روز مردم به صورت گروه هاى مختلف از قبرها خارج شده، در عرصه محشر وارد مى شوند، تا اعمالشان به آنها نشان داده شود.

قرآن کریم در آیات 1 ـ 5 سوره «زلزله» به بیان برخى حوادث هول انگیز و وحشتناک پایان این جهان و شروع رستاخیز مى پردازد.
نخست مى فرماید: (هنگامى که زمین شدیدا به لرزه در آید)؛ «إِذا زُلْزِلَتِ الأَرْضُ زِلْزالَها». (1)
و چنان زیر و رو شود که (بارهاى سنگینى را که در درون دارد خارج سازد)؛ «وَ أَخْرَجَتِ الأَرْضُ أَثْقالَها».
تعبیر به «زِلْزالَها»؛ (زلزله اش) یا اشاره به این است که: در آن روز، تمام کره زمین به لرزه در مى آید (بر خلاف زلزله هاى معمولى که همه آنها موضعى و مقطعى است).
و یا اشاره به زلزله معهود، یعنى زلزله رستاخیز است. (2)، (3)
به هر حال، در آن روز انسان از دیدن این صحنه بى سابقه، سخت متوحش مى شود، و مى گوید: (چه مى شود که زمین این گونه به لرزه در آمده است، و آنچه در درون داشته بیرون ریخته؟)؛ «وَ قالَ الإِنْسانُ ما لَها».
گر چه، بعضى «انسان» را در اینجا به خصوص انسان هاى کافر تفسیر کرده اند، که در مسأله معاد و رستاخیز شک و تردید داشته اند، ولى ظاهر این است: انسان در اینجا معنى گسترده اى دارد که همگان را شامل مى شود؛ زیرا تعجب از اوضاع و احوال زمین در آن روز، مخصوص به کافران نیست.
و از آن مهمتر این که: (زمین در آن روز تمام خبر خود را باز مى گوید)؛ «یَوْمَئِذ تُحَدِّثُ أَخْبارَها».
آنچه از خوبى ها، بدى ها، و اعمال خیر و شرّ، بر صفحه زمین واقع شده است، همه را برملا مى سازد، و یکى از مهمترین شهود اعمال انسان در آن روز، همین زمینى است که ما اعمال خود را بر آن انجام مى دهیم، و شاهد و ناظر ما است.
در آیه بعد، مى افزاید: (این به خاطر آن است که پروردگار تو به زمین وحى کرده)؛ «بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحى لَها».
و زمین در اجراى این فرمان، کوتاهى نمى کند، تعبیر «أَوْحى» در اینجا به خاطر آن است که: چنین سخن گفتن اسرارآمیز، بر خلاف طبیعت زمین است و این جز از طریق یک وحى الهى ممکن نیست.
بعضى گفته اند: منظور این است که، به زمین وحى مى کند: آنچه در درون دارد بیرون بریزد.
ولى، تفسیر اول صحیح تر و مناسب تر به نظر مى رسد.
سپس مى فرماید: (در آن روز مردم به صورت گروه هاى مختلف از قبرها خارج شده، در عرصه محشر وارد مى شوند، تا اعمالشان به آنها نشان داده شود!)؛ «یَوْمَئِذ یَصْدُرُ النّاسُ أَشْتاتاً لِیُرَوْا أَعْمالَهُمْ».
«أَشْتات» جمع «شَتّ» (بر وزن شط) به معنى متفرق و پراکنده است، این اختلاف و پراکندگى، ممکن است به خاطر آن باشد که، اهل هر مذهبى جداگانه وارد عرصه محشر مى شوند.
یا اهل هر نقطه اى از مناطق زمین جدا وارد مى شوند.
و یا این که: گروهى با صورت هاى زیبا و شاد و خندان، و گروهى با چهره هاى عبوس، تیره و تاریک در محشر گام مى نهند.
یا هر امتى همراه امام، رهبر و پیشوایشان هستند، همان گونه که در آیه 71 سوره «اسراء» آمده: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناس بِإِمامِهِم»؛ (روزى که هر گروهى را با پیشوایشان فرا مى خوانیم).
و یا این که: مؤمنان، با مؤمنان، و کافران، با کافران محشور مى شوند.
جمع میان این تفسیرها کاملاً ممکن است؛ زیرا مفهوم آیه گسترده است.
«یَصْدُرُ» از ماده «صَدْر» (بر وزن صبر) به معنى خارج شدن شتران از آبگاه است که به صورت انبوه و هیجان زده بیرون مى آیند، به عکس «ورود» که به معنى داخل شدن آنها در آبگاه است و در اینجا کنایه از خروج اقوام مختلف از قبرها و آمدنشان در محشر براى حسابرسى است.
این احتمال، نیز داده شده: منظور خروجشان از محشر، و حرکت به سوى جایگاهشان در بهشت و دوزخ است.
معنى اول، با آیات گذشته تناسب بیشترى دارد. (4)