آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در سوره «تکویر»، و در بیان نشانه هاى آغاز رستاخیز می فرماید: «در آن هنگام که طومار خورشید درهم پیچیده شود، و ستارگان بى فروغ گشته و افول کنند، و در آن هنگام که کوه ها به حرکت در آیند، و باارزش ترین اموال به دست فراموشى سپرده شود، و در آن هنگام که دریاها بر افروخته شود! در آن هنگام که هر کس با همسان خود قرین گردد، و ...». 

در آیات 1 تا 9 سوره «تکویر» مجموعاً هشت نشانه از نشانه هاى آغاز رستاخیز بیان شده است.
نخست مى فرماید: (در آن هنگام که طومار خورشید درهم پیچیده شود)؛ «إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ».
مى دانیم: خورشید در حال حاضر کره اى است فوق العاده داغ و سوزان، به اندازه اى که تمام مواد آن به صورت گاز فشرده اى در آمده و در گرداگردش شعله هاى سوزانى زبانه مى کشد، که صدها هزار کیلومتر ارتفاع آنها است! و اگر کره زمین در وسط یکى از این شعله هاى عظیم گرفتار شود، در دم خاکستر و تبدیل به مشتى گاز مى شود!
ولى در پایان این جهان و در آستانه قیامت این حرارت فرو مى نشیند، و آن شعله ها جمع مى شود، روشنائى آن به خاموشى مى گراید، و از حجم آن کاسته مى شود، و این است معنى «تکویر».
آنگاه، مى افزاید: (و در آن هنگام که ستارگان بى فروغ گشته و افول کنند)؛ «وَ إِذَا النُّجُومُ انْکَدَرَتْ».
«انْکَدَرَتْ» از ماده «اِنْکِدار» به معنى «سقوط کردن و پراکنده شدن» است، و از ریشه «کدورت» به معنى «تیرگى و تاریکى» است، و جمع میان هر دو معنى در آیه مورد بحث امکان پذیر است؛ چرا که در آستانه قیامت، ستارگان هم فروغ و روشنائى خود را از دست مى دهند، و هم پراکنده مى شوند و سقوط مى کنند و نظام جهان بالا درهم مى ریزد، همان گونه که در آیه 2 سوره «انفطار» آمده:« وَ إِذَا الْکَواکِبُ انْتَثَرَتْ»؛ (هنگامى که ستارگان فرو ریزند و پراکنده شوند) و همان گونه که در آیه 8 سوره «مرسلات» آمده: «فَإِذَا النُّجُومُ طُمِسَتْ»؛ (و هنگامى که ستارگان محو و تاریک شوند).
در سومین نشانه رستاخیز مى فرماید: (و در آن هنگام که کوه ها به حرکت در آیند)؛ «وَ إِذَا الْجِبالُ سُیِّرَتْ».
در آستانه قیامت، کوه ها مراحل مختلفى را طى مى کنند، نخست به حرکت در مى آیند، و در آخرین مرحله به غبار پراکنده اى تبدیل مى شوند. (1)
و در چهارمین نشانه مى افزاید: (و در آن هنگام که باارزش ترین اموال به دست فراموشى سپرده شود)؛ «وَ إِذَا الْعِشارُ عُطِّلَتْ».
«عِشار» جمع «عشراء» در اصل به معنى شتر ماده بار دارى است که ده ماه بر حمل او گذشته، و در آستانه آوردن بچه است، یعنى چیزى نمى گذرد که شتر دیگرى از او متولد مى شود، و شیر فراوان در پستان او ظاهر مى گردد.
در آن روز که این آیات نازل گشت، چنین شترى باارزش ترین اموال عرب محسوب مى شد.
«عُطِّلَتْ» از ماده «تعطیل» به معنى رها کردن بدون سرپرست و چوپان است.
منظور این است: شدت هول و وحشت آن روز به قدرى است که هر انسانى نفیس ترین اموال خویش را فراموش مى کند.
در آیه بعد، با اشاره به پنجمین نشانه مى افزاید: (و در آن هنگام که حیوانات وحشى جمع مى شوند)؛ «وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ».
همان حیواناتى که در حال عادى از هم دور بودند، و از یکدیگر مى ترسیدند و فرار مى کردند، ولى شدت وحشت حوادث هولناک آستانه قیامت آن چنان است که این ها را گرد هم جمع مى کند، و همه چیز را فراموش مى کند، گوئى مى خواهند با این اجتماعشان از شدت ترس و وحشت خود بکاهند.
و به تعبیر دیگر: وقتى آن صحنه هاى هولناک، خصائص ویژه حیوانات وحشى را از آنها مى گیرد، با انسان ها چه مى کند؟!
آنگاه در ششمین نشانه مى فرماید: (و در آن هنگام که دریاها بر افروخته شود!)؛ «وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَتْ».
«سُجِّرَتْ» از ماده «تسجیر» در اصل، به معنى بر افروختن و به هیجان آوردن آتش است.
و اگر این تعبیر قرآن، در گذشته براى مفسران عجیب بود، امروز براى ما جاى تعجب نیست؛ زیرا مى دانیم آب از دو ماده «اکسیژن» و «هیدروژن» ترکیب یافته که هر دو سخت قابل اشتعال است، بعید نیست که در آستانه قیامت آب دریاها چنان تحت فشار قرار گیرد که تجزیه شوند و تبدیل به یکپارچه آتش گردند.
بعضى، این واژه را به معنى «پر شدن» تفسیر کرده اند، همان گونه که به تنور پر از آتش «مسجّر» گفته مى شود، ممکن است زلزله هاى آستانه قیامت و متلاشى شدن کوه ها سبب پر شدن دریاها گردد، و یا سنگ هاى آسمانى در آنها فرو ریزد و پر شود و آب هاى متلاطم آن بر صفحه خشکى ها جارى گردد، و همه چیز را غرق کند.
از آن پس، در هفتمین نشانه مى افزاید: (و در آن هنگام که هر کس با همسان خود قرین گردد)؛ «وَ إِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ».
صالحان، با صالحان، و بدکاران با بدکاران، اصحاب الیمین با اصحاب الیمین ، و اصحاب الشمال با اصحاب الشمال، بر خلاف این دنیا که همه با هم آمیخته اند، گاه، مؤمن همسایه مشرک است، و گاه همسر صالح، ناصالح، ولى در قیامت که یوم الفصل و روز جدائى ها است، این صفوف کاملاً از هم جدا مى شوند.
در تفسیر این آیه، احتمالات دیگرى نیز ذکر شده است از جمله این که:
ارواح به بدن ها باز مى گردند، یا نفوس بهشتى با حوریان تزویج و نفوس جهنمى با شیاطین قرین مى شوند، یا این که: هر انسانى با دوست و رفیقش قرین مى گردد، بعد از آن که مرگ میان آنها جدائى افکند، و یا هر انسانى با اعمالش قرین مى شود.
ولى، تفسیر اول از همه مناسب تر به نظر مى رسد و آیات 7 تا 11 سوره «واقعه» گواه آن است: «وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً * فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ * وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ * وَ السّابِقُونَ السّابِقُونَ * أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ»؛ (در آن روز شما به سه گروه تقسیم خواهید شد * نخست اصحاب میمنه هستند چه اصحاب میمنه اى؟ * گروه دیگر اصحاب شمال و گروه شومند، و چه گروه شومى؟ * و سومین گروه، پیشگامان پیشگامند * و آنها مقربانند).
در حقیقت، این آیه بعد از ذکر شش تحول عظیم که از مقدمات رستاخیز است، به نخستین طلیعه آن روز بزرگ، یعنى روزى که هر کس با قرین خود همراه مى گردد اشاره مى کند.
سپس، به سراغ هشتمین نشانه از حوادث رستاخیز رفته مى فرماید: (و در آن هنگام که از دختران زنده به گور شده سؤال مى شود)؛ «وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ».
(به کدامین گناه کشته شدند؟!)؛ «بِأَیِّ ذَنْب قُتِلَتْ».
«مَوْؤُدَة» از ماده «وأد» (بر وزن وعد) به معنى دخترى است که زنده در زیر خاک دفن شده.
بعضى گفته اند، ریشه آن، به معنى ثقل و سنگینى است، و چون این دختران را در گور دفن مى کنند و خاک به روى آنها مى ریزند، این تعبیر درباره آنها به کار رفته است.
در بعضى از روایات در تفسیر این آیه توسعه داده شده، تا آنجا که شامل هر گونه قطع رحم، و یا قطع مودت اهل بیت(علیهم السلام) مى شود.
در حدیثى از امام باقر(علیه السلام) مى خوانیم: هنگامى که از تفسیر این آیه سؤال شد فرمود: «مَنْ قُتِلَ فِى مَوَدَّتِنا»؛ (منظور کسانى است که در طریق محبت و دوستى ما کشته مى شوند). (2)
در حدیث دیگرى آمده است: شاهد این سخن آیه قربى است:« قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»؛ (بگو: من هیچ پاداشى در برابر دعوت نبوت از شما نمى طلبم جز محبت اهل بیتم). (3)
البته، ظاهر آیه همان تفسیر اول است، ولى ملاک و مفهوم آن قابل چنین توسعه اى مى باشد. (4)