آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در قرآن، حسابرسی اعمال را بسیار دقیق دانسته و می فرماید: «اگر به اندازه سنگینى دانه خردلى [عمل نیک یا بد] باشد و در دل سنگى یا در گوشه اى از آسمان ها یا زمین پنهان گردد، خداوند آن را [در قیامت] براى حسابرسى مى آورد». بر این اساس، در حسابرسى بزرگ کوچک ترین کارها محاسبه مى شود، از سویی هشداری است که نه گناهان کوچک را کم اهمیت بشمرند و نه اعمال خیر کوچک را، چیزى که مورد محاسبه الهى قرار مى گیرد، هر چه باشد کم اهمیت نیست.

از آیات مختلف قرآن به خوبى استفاده مى شود: در حسابرسى اعمال، در قیامت، فوق العاده دقت و موشکافى مى شود، از جمله در آیه 16 سوره «لقمان» مى خوانیم: «یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّة مِنْ خَرْدَل فَتَکُنْ فی صَخْرَة أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللّه إِنَّ اللّه لَطیفٌ خَبیر»؛ (پسرم! اگر به اندازه سنگینى دانه خردلى [عمل نیک یا بد] باشد و در دل سنگى یا در گوشه اى از آسمان ها یا زمین پنهان گردد، خداوند آن را [در قیامت] براى حسابرسى مى آورد، خداوند دقیق و آگاه است).
«خردل» دانه بسیار کوچکى از گیاه معروفى است که در کوچکى ضرب المثل مى باشد.
این تعبیرات نشان مى دهد: در آن حسابرسى بزرگ، کوچک ترین کارها محاسبه مى شود، ضمناً این آیات هشدار مى دهد: نه گناهان کوچک را کم اهمیت بشمرند و نه اعمال خیر کوچک را، چیزى که مورد محاسبه الهى قرار مى گیرد، هر چه باشد کم اهمیت نیست.
در این جا این سؤال مطرح مى شود که: مطابق این آیات، انسان همه اعمال خود را در قیامت اعم از نیک و بد، کوچک و بزرگ مى بیند، این معنى چگونه با آیات «احباط»، «تکفیر»، «عفو» و «توبه» سازگار است؟ زیرا آیات «احباط» مى گوید: بعضى از اعمال مانند «کفر»، تمام «حسنات» انسان را از بین مى برد: «لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ»، (1) و طبق آیات «تکفیر» گاهى «حسنات»، «سیئات» را از بین مى برد: «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئات». (2)
و آیات «عفو» و «توبه» مى گوید: در سایه عفو الهى یا توبه کردن، گناهان محو مى شوند، این مفاهیم چگونه با مسأله مشاهده تمام اعمال نیک و بد تطبیق مى کند؟
در پاسخ این سؤال باید به یک نکته توجه کرد و آن این که: دو اصل آیات فوق که: انسان هر ذره اى از کار نیک و بد را مى بیند، به صورت یک قانون کلى است، و مى دانیم: هر قانون ممکن است استثناهائى داشته باشد، آیات «عفو»، «توبه»، «احباط» و «تکفیر» در حقیقت به منزله استثناء از این قانون کلى است.
پاسخ دیگر این که: در مورد «احباط» و «تکفیر» در حقیقت موازنه و کسر و انکسارى رخ مى دهد، و درست مانند «مطالبات» و «بدهى ها» است، که از یکدیگر کسر مى شود، هنگامى که انسان نتیجه این موازنه را مى بیند در حقیقت تمام اعمال نیک و بد خود را دیده است، همین سخن در مورد «عفو» و «توبه» نیز جارى است؛ چرا که عفو بدون لیاقت و شایستگى صورت نمى گیرد، و توبه نیز خود یکى از اعمال نیک است.
بعضى در اینجا جواب دیگرى گفته اند، که صحیح به نظر نمى رسد و آن این که: افراد کافر، نتیجه اعمال خوب خود را در این دنیا مى بینند، همان گونه که افراد مؤمن، کیفر اعمال بد خود را در این جهان مى بینند.
ولى ظاهر این است: آیات مورد بحث مربوط به قیامت است نه دنیا، به علاوه، این کلیت ندارد که: هر مؤمن و کافرى نتیجه اعمالش را در دنیا ببیند. (3)