آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«برهان» به هر گونه دلیل محکم که موجب روشنائى مقصود شود، گفته می شود؛ لذا برهان پروردگار که باعث نجات یوسف شد، یک نوع دلیل روشن الهى بوده است، مانند: علم و ایمان و تربیت انسانى، آگاهى از حکم تحریم زنا، مقام نبوت و عصمت از گناه و یا یک نوع امداد و کمک الهى، به این صورت که وقتی همسر عزیز روی بتش لباسی انداخت، یوسف هم متذکر علم خدا شد و شرم کرد.

خداى متعال در آیه 24 سوره «یوسف» در بیان ماجراى حضرت یوسف(علیه السلام) و همسر عزیز مصر مى فرماید: (همسر عزیز مصر، قصد او را کرد و یوسف نیز، اگر برهان پروردگار را نمى دید، چنین قصدى مى نمود)!؛ «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ».
«برهان» در اصل مصدر «بَرَه» به معنى سفید شدن است، و سپس به هر گونه دلیل محکم و نیرومند که موجب روشنائى مقصود شود، برهان گفته شده است، بنابراین برهان پروردگار که باعث نجات یوسف شد، یک نوع دلیل روشن الهى بوده است که مفسران درباره آن احتمالات زیادى داده اند، از جمله:
1 ـ علم و ایمان و تربیت انسانى و صفات برجسته.
2 ـ آگاهى او نسبت به حکم تحریم زنا.
3 ـ مقام نبوت و معصوم بودن از گناه.
4 ـ یک نوع امداد و کمک الهى، که به خاطر اعمال نیکش در این لحظه حساس به سراغ او آمد.
5 ـ از روایتى استفاده مى شود که: در آنجا بتى بود، که معبود همسر عزیز محسوب مى شد، ناگهان چشم آن زن به بت افتاد، گوئى احساس کرد با چشمانش خیره، خیره به او نگاه مى کند، و حرکات خیانت آمیزش را با خشم مى نگرد، برخاست و لباسى به روى بت افکند، مشاهده این منظره، طوفانى در دل یوسف پدید آورد، تکانى خورده، گفت: تو که از یک بت بى عقل و شعور و فاقد حس و تشخیص، شرم دارى، چگونه ممکن است من از پروردگارم، که همه چیز را مى داند و از همه خفایا و خلوتگاه ها باخبر است، شرم و حیا نکنم؟.(1)
این احساس، توان و نیروى تازه اى به یوسف بخشید و او را در مبارزه شدیدى که در اعماق جانش میان غریزه و عقل بود کمک کرد، تا بتواند امواج سرکش غریزه را عقب براند.
در عین حال، هیچ مانعى ندارد که تمام این معانى یکجا منظور باشد; زیرا همه در مفهوم عام «برهان» جمع است، و در آیات قرآن و روایات، کلمه «برهان» به بسیارى از معانى فوق اطلاق شده است.
اما روایات بى مدرکى که بعضى از مفسران نقل کرده اند: یوسف تصمیمش را بر گناه گرفته بود که ناگهان در یک حالت مکاشفه جبرئیل یا یعقوب را مشاهده کرد، که انگشت خود را با دندان مى گزید، یوسف این منظره را که دید و عقب نشینى کرد، این گونه روایات هیچ سند معتبرى ندارد، و به روایات اسرائیلى مى ماند، زائیده مغزهاى انسان هاى کوتاه فکرى است که هرگز مقام انبیاء را درک نکرده اند.(2)