یکی از جنبه‌های حادثه کربلا، بُعد عاطفی آن است. شهادت شانزده تن از اهل بیت پیامبر(ص) به آن صورت استثنایی امری سخت بوده و اندوه ناشی از آن در قلوب شیعه به صورت امری پایدار در آمد.  اثر عاطفی آن بلافاصله در شیعه پدیدار شد و توّابین به عنوان اولين گروهی بودند که تحت تأثیر این بُعد قضیه قرار گرفته و به خاطر مقصر دانستن خود، راه قيام و شهادت را انتخاب نمودند.
با نگاهی به آنچه در احادیث امامان(ع) درباره اقامه عزاء و زیارت مرقد امام حسین(ع) وارد شده می‌توان دریافت که به سرعت بعد عاطفی کربلا جای خود را در جامعه شیعه باز کرده و حتی گروه‌هایی از سُنّیان را نیز به خود جذب کرد.  به مرور عزاداری سالانه آغاز شد و ادبیات شیعی نیز تحت تاثیر این قضیه و سایر رخدادهای خونینی که برای شیعیان (اعم از زیدی با امامی) پیش آمد، ادبیاتی مبتنی بر «مرثیه» شد.

نمونه های زیادی از سیره رسول خدا(ص) در زمینه سوگواری و عزاداری نقل شده است، از جمله: سوگواری بر حضرت حمزه و گریستن در شهادت جعفر بن ابی طالب، گریستن به هنگام درگذشت فرزندشان ابراهیم، اشک ریختن در درگذشت دخترشان، گریه به هنگام احتضار سعد بن عباده، گریه به هنگام زیارت قبر مادرشان آمنه و... . در سیره اهل بیت ایشان(ع) نیز می توان موارد زیادی بر اقامه مجلس عزا یافت که در مورد شهدای کربلا بسیار پر رنگ است.

ابن جوزى در کتاب تذکره می گوید: على(ع) در رثاى ابوطالب این شعر را سرود: أبا طالب عصمة المستجیر*و...؛ اى ابوطالب اى پناهِ پناه جویان و اى باران خشکسالى ها و اى نور تاریکى ها، مرگ تو [دلِ] انسانهاى شکیبا را لرزاند، پس درود ولىّ نعمتها بر تو باد. و پروردگارت رضوانش را به تو دهد، تو براى پیامبرِ طاهر، بهترین عمو بودى.