آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

برخی از فقها از «جمره» تعبير به «ارض» و زمين كرده و گفته اند، پرتاب سنگ بر آن قطعه از زمين كافى است بى آنكه كوچكترين سخنى از ستون به ميان آورند. مانند: 1. مرحوم ابو الصلاح حلبى در «الكافى» 2. مرحوم سيد ابوالمكارم ابن زهره در كتاب «غُنية» 3. مرحوم علاّمه حلّى، در كتاب «منتهى» 4. مرحوم علاّمه حلّى در كتاب «تذكرة» 5. مرحوم شيخ طوسى در كتاب پرارزش «المبسوط» 6. شهاب الدين احمد بن ادريس، يكى از فقهاى اهل سنّت، در کتاب «الذخیره».

جمعی از فقها، از جمره تعبير به «ارض» (زمين) و مانند آن كرده و گفته اند، پرتاب سنگ بر آن قطعه زمين كافى است بى آنكه كوچكترين سخنى از ستون به ميان آورند. مانند:
1- مرحوم ابو الصلاح حلبى در «الكافى» مى فرمايد: «فإن رمى حصاة فوقعت في محمل أو على ظهر (بعير)(1) ثم سقطت على الأرض أجزأت و إلا فعليه أن يرمي عوضها عنها»(2)؛ (هرگاه سنگريزه اى بيندازد و در محمل يا بر پشت شتر بيفتد، سپس روى زمين قرار گيرد، كافى است و الاّ بايد عوض آن را بيندازد).
2- مرحوم سيد ابوالمكارم ابن زهره در كتاب «غُنية» چنين مى گويد: «و إذا رمى حصاة فوقعت في محمل أو على ظهر بعير، ثمّ سقطت على الأرض أجزأت... كلّ ذلك بدليل الإجماع المشار اليه»(3)؛ (هنگامى كه سنگى بيندازد و آن سنگ در محمل يا روى پشت شتر بيفتد، سپس روى زمين (جمره) قرار گيرد، كافى است... تمام اينها به دليل اجماعى است كه قبلاً اشاره كرده ايم!). همان گونه كه ملاحظه مى كنيد، مرحوم ابن زهره ادعاى اجماع بر كفايت اين گونه رمى مى كند.
3- مرحوم علاّمه حلّى، در كتاب «منتهى» چنين فرمايد: «إذا رمى بحصاة فوقع على الأرض ثمّ مرّت على سَنَنها أو اصابت شيئاً صلباً كالمحمل و شبهه ثمّ وقعت في المرمى بعد ذلك اجزأه، لأنّ وقوعها في المرمى بفعله و رميه»(4)؛ (هنگامى كه سنگريزه اى بيندازد و روى زمين بيفتد و سپس بغلتد، يا به چيز محكمى مانند محمل يا شبه آن بخورد، سپس در داخل مَرمى بيفتد، كافى است؛ زيرا افتادن در محلّ رمى، با فعل او، و به وسيله او بوده است). اين تعبير نشان مى دهد كه محلّ رمى در سراشيبى بوده و اگر سنگ نزديك آن مى افتاد، مى غلتيد و در آن محل مى افتاد، كفايت مى كرده است. اين دليل بر آن است كه ستونى به عنوان «مرمى» (محلّ رمى) مطرح نبوده بلكه «مرمى» همان محلّ اجتماع سنگريزه ها بوده است.
4- در كتاب «فقه الرضا» چنين آمده است: «فَإِنْ رَمَيْتَ وَ وَقَعَتْ فِي مَحْمِل وَ انْحَدَرَتْ مِنْهُ اِلَى الاَرْضِ أَجْزَأَ عَنْكَ». و فى ذيله عن بعض النسخ: «وَ إِنْ أَصَابَ إنْسَاناً ثَمَّ أَوْ جَمَلاً ثُمَّ وَقَعَتْ عَلَى الاَرْضِ أَجْزَأَهُ»(5)؛ (اگر رمى كردى و سنگ تو در محمل افتاد و از آنجا روى زمين [جمرات] قرار گرفت، كافى است). و در ذيل آن، از بعضى نسخ چنين نقل شده: «اگر سنگ به انسانى كه در آنجاست اصابت كند يا به شترى، سپس بر زمين (جمرات) بيفتد كافى است».
«فقه الرضا» خواه مجموعه اى از روايات باشد و يا يك كتاب فقهىِ متعلّق به بعضى از قدماى اصحاب كه فتاواى خود را از متون روايات مى گرفته، عبارت بالا شاهد زنده مدّعاى ماست، كه جمره ستون نبوده؛ بلكه آن قسمت خاصّ از زمين بوده است. البتّه قرائن بسيارى در «فقه الرضا» ديده مى شود كه نشان مى دهد «فقه الرضا» يك كتاب فقهى است و مربوط به بعضى از بزرگان قدماى ماست ولى در هر دو صورت شاهد مقصود است.
5- مرحوم علاّمه حلّى در كتاب «تذكرة» مى فرمايد: «و لو رمى بحصاة فوقعت على الأرض ثمّ مرت على سَنَنها، أو اصابت شيئاً صلباً كالمحمل و شبهه ثمّ وقعت في المرمى بعد ذلك اجزأه، لأنّ وقوعها في المرمى بفعله و رميه... و أمّا لو وقعت الحصاة على ثوب انسان فنفضها فوقعت في المرمى فانّه لايجزئه»(6)؛ (اگر سنگ را پرتاب كرد و بر زمين افتاد و غلتيد يا اصابت به چيز محكمى، مانند محمل و شبه آن كرد، سپس در محلّ رمى افتاد، كافى است؛ چون افتادن در محلّ رمى، با فعل و رمى او بوده است، و امّا اگر سنگ بر لباس انسانى بيفتد و او لباسش را تكان بدهد و سنگ در محلّ رمى بيفتد كافى نيست. [چون به فعل ديگرى بوده است]).
تعبيرات مختلفى كه در عبارت بالا آمده است، بعضى صراحت دارد (مانند وقعت على الأرض) و بعضى ظهور در مدّعا دارد (مانند وقعت في المرمى) و نشان مى دهد كه محلّ رمى، همان قطعه زمين است و همان گونه كه ملاحظه مى كنيد سخنى از اصابت به ستون در كار نيست.
6- مرحوم شيخ طوسى، در كتاب پرارزش «المبسوط» مى گويد: «فان وقعت على مكان اعلى من الجمرة و تدحرجت اليها اجزأه»(7)؛ (هرگاه سنگريزه بر محلّى بالاتر از جمره بيفتد و به سوى جمره بغلتد، كفايت مى كند!).
7- شهاب الدين احمد بن ادريس، يكى از فقهاى اهل سنّت، مى گويد: «فانْ رمى بحصاة... وقعت دون الجمرة و تدحرجت اليها أجزأ»(8)؛ (اگر سنگريزه اى بيندازد... و پايين تر از جمره بيفتد، ولى بغلتد و به جمره برسد كافى است!(9)