آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

يكي از بحث هاي روز قيامت، مسئله «ميزان» و ترازوى سنجش اعمال است. «قرآن» مي فرمايد: «ما ترازوهاى عدل را در روز قيامت نصب مى كنيم، لذا به هيچ كس كمترين ظلمى نمى شود». «موازين» جمع «ميزان» به معناى وسيله سنجش وزن است. در آن روز، نه فقط يك ترازو كه ترازوهاى متعدد براى سنجش اعمال گذاشته مي شود. منظور از ميزان هاى سنجش اعمال، كسانى هستند كه اعمال نيكان و بدان را با اعمال آنها مى سنجند و اعمال هركس به اندازه اى كه به آنها شباهت دارد «وزين» است و آنچه به آنها شباهت ندارد بى وزن يا كم وزن است.

يكي از بحث هاي «روز قيامت»، مسئله «ميزان» و ترازوى سنجش اعمال است، «قرآن» در آيه 47 سوره «انبیاء» مى فرمايد: (ما ترازوهاى عدل را در روز قيامت نصب مى كنيم، لذا به هيچ كس كمترين ظلمى نمى شود)؛ «وَ نَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً». همه چيز با اين ترازوى سنجش وزن مى شود، بزرگ باشد يا كوچك: (حتى اگر به اندازه سنگينى يك دانه خردل باشد [آن را براى حساب مى آوريم] و به ميزان مى نهيم و كافى است كه ما حساب كننده باشيم)؛ «وَ اِنْ كانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ اَتَيْنَا بِهَا وَ كَفَى بِنَا حَاسِبِينَ».
دانه خردل دانه بسيار كوچك و كم وزنى است كه در كوچكى و حقارت، ضرب المثل است، اشاره به اينكه كوچكترين اعمال نيز در آن روز مورد سنجش قرار مى گيرد.
«موازين» جمع «ميزان» به معناى وسيله سنجش وزن است. اين تعبير نشان مى دهد كه در آن روز، نه فقط يك ترازو كه ترازوهاى متعددى براى سنجش اعمال گذاشته مى شود.
بعضى گفته اند: ممكن است براى هر انسانى ترازويى باشد يا براى هر امتى ترازويى و يا براى هر عملى يك ترازو، مثلا نمازها را با يك ترازو بسنجند و روزه ها و حجّ و جهاد را هر كدام با ترازويى مخصوص به خود.
بعضى گفته اند: ترازو در حقيقت يكي بيش نيست، به خاطر رواياتى كه وارد شده است و صيغه جمع در اينجا براى بيان عظمت است، ترازويى است بسيار عظيم كه كار هزاران ترازو را انجام مى دهد!.(1)
ولى چنانكه خواهيم گفت هيچ دليلى بر اين تفسير كه مخالف ظاهر آيه است نداريم؛ بلكه دليل بر تعدّد ميزان ها داريم.
مهم اين است كه در اينجا منظور از «ميزان» روشن مى شود كه آيا به معناى همين ترازوهاى معمولى كه داراى دو كفّه است، هرچند بسيار بزرگ و عظيم باشد؟!
و در اين صورت وزن كردن اعمال با آنها در حالى كه عمل، وزنى ندارد لابد به خاطر آن است كه نامه اعمال را در آن مى نهند و مى سنجند و يا به خاطر تجسّم عمل و داراى وزن شدن.
خلاصه اينكه آنها كه ترازوهاى آن جهان را همچون ترازوهاى اين دنيا پنداشته اند مجبور شده اند كه براى اعمال انسانها در آنجا نوعى سنگينى و وزن قائل شوند تا قابل توزين با آن ترازوها باشد.
ولى قرائن نشان مى دهد كه منظور از «ميزان»، وسيله سنجش به معناى عامّ آن است؛ زيرا مى دانيم هر چيزى وسيله سنجش مناسب خود دارد، وسيله سنجش حرارت را «ميزان الحراره» يا دماسنج مى گويند و وسيله هوا را «ميزان الهواء» يا «هواسنج».
بنابراين منظور از ميزان هاى سنجش اعمال، كسانى هستند كه اعمال نيكان و بدان را با اعمال آنها مى سنجند، چنانكه مرحوم علامه مجلسى از شيخ مفيد نقل مى كند كه در روايت آمده: «إنّ اَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ(عليهم السلام) هُمُ الْمَوَازِينُ»(2)؛ (امير مؤمنان و امامان از فرزندان او(عليهم السلام)، ميزان هاى عدل قيامتند).
در «اصول كافى» و «معانى الاخبار» نيز از امام صادق(عليه السلام) نقل شده كه شخصى از معناى آيه فوق سؤال كرد، امام فرمود: «هُمُ الْأَنْبِياءُ وَ الْأُوْصِياءُ»(3)؛ ([ميزان هاى سنجش] همان پيامبران و جانشينان آنها هستند!).
در يكى از زيارات مطلقه اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى خوانيم:«اَلسَّلَامُ عَلَى مِيزَانِ الْأَعْمَالِ»(4)؛ (سلام بر ميزان سنجش اعمال!)
در واقع اين شخصيت هاى بزرگ و نمونه، مقياس هاى سنجش اعمالند و اعمال هركس به آن اندازه اى كه به آنها شباهت دارد «وزين» است و آنچه به آنها شباهت ندارد بى وزن يا كم وزن است، حتى در اين جهان نيز اولياء الله نيز مقياس سنجشند؛ ولى در جهان ديگر اين مسئله به مرحله ظهور و بروز مى رسد.
و از اينجا روشن مى شود كه چرا «موازين» جمع بسته شده است؟ زيرا اين بزرگواران متعددند.(5)