آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

به گفته بسيارى از مفسّران منظور از «امام مبين»، «لوح محفوظ» است كه همه حقايق در آن ثبت است و چيزى از اعمال نيك و بد در آن فروگذار نشده است؛ البته در برخي روايات، منظور از «امام مبين»، امام معصوم(ع) دانسته شده است. با اين وجود راه جمع ميان اين تفسيرها اين است كه بگوئيم: امام مبين، مفهوم وسيعى دارد؛ ظاهر آن اشاره به نامه اعمال است، و باطن آن مى تواند اشاره به امام معصوم(ع) باشد كه با علم سرشار خود كه از پيامبر(ص) به ارث برده حقّ را از باطل تميز دهد.

در سوره «یس» آيه 12 سخن از حيات بعد از مرگ و همچنين نامه اعمال است، نامه اى كه با دست قدرت پروردگار نوشته مى شود و همه اعمال انسان ها يكجا در آن ثبت مى گردد و از آن به «امام مبين» تعبير شده است، مى فرمايد: (ماييم كه مردگان را زنده مى كنيم و آنچه را از پيش فرستاده اند و تمامى آثارشان را مى نويسيم و همه چيز را در كتاب مبين احصاء كرده ايم)؛ «اِنّا نَحْنُ نُحْيِى الْمَوْتَى وَ نَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَ آثَارَهُمْ وَ كُلُّ شَيْءٍ اَحْصَيْنَاهُ فِي اِمَامٍ مُبِينٍ».
در اينكه منظور از «آثار» چيست؟ چند قول وجود دارد:
1. بعضى گفته اند: «ما قَدَّمُوا» اشاره به اعمالى است كه انسان انجام مى دهد و «آثارهُمْ» اشاره به سنّت هايى است كه از او به يادگار مى ماند يا آثار خير و صدقات جاريه مانند بناها و اوقاف و كتاب هاى علمى تربيتى.
2. بعضى نيز گفته اند: منظور از «ما قدمّوا» نيات است كه قبل از عمل حاصل مى شود و «آثار» اشاره به اعمال است كه بعد از آن صورت مى پذيرد.
3. بعضى گفته اند: «ما قدّموا» اشاره به اعمال خوب و بد و «آثار» اشاره به قدم هايى است كه انسان براى انجام اين اعمال بر مى دارد (قدم را از اين نظر «اثر» گفته اند كه روى زمين از خود اثر به جا مى گذارد، مخصوصاً در زمين هاى خاكى).
در حديثى در شأن نزول اين آيه مى خوانيم: «گروهى از انصار [طايفه بنى سلمه] خانه هايشان از مسجد پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) دور بود و شكايت خدمت پيامبر(ص) كردند كه حضور در جماعت براى آنها سخت و سنگين است، آيه نازل شد و به آنها نويد داد هر گامى را كه بر مى دارند ثبت مى شود».(1)
و منظور از «امام مبين» به گفته بسيارى از مفسّران، «لوح محفوظ» است كه همه حقايق در آن ثبت است، بنابراين از تعبير فوق استفاده مى شود غير از نامه عملى كه هر كسى مخصوص به خود دارد، يك «نامه عمل كلّى» وجود دارد كه به منزله «دفتر كلّى» نسبت به «دفتر اعمال» همه انسان هاست.(2)
تعبير به «مبين» اشاره به روشنگرى لوح محفوظ و نامه اعمال نسبت به همه كارهاست؛ چراكه چيزى از اعمال نيك و بد را فروگذار نمى كند.
در روايات متعددى آمده است كه منظور از «امام مبين»، امام معصوم(عليه السلام) است كه بيانگر همه حقايق به فرمان خدا و به تعليم پيامبر(صلى الله عليه وآله) مى باشد. از جمله در حديثى در تفسير على بن ابراهيم از اميرمؤمنان(عليه السلام) مى خوانيم كه فرمود: «اَنَا وَ اللهِ اَلْإِمَامُ الْمُبِينُ! اُبَيِّنُ الْحَقَّ مِنَ الْبَاطِلِ وَ وُرِّثْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللهِ»(3)؛ (به خدا سوگند، منم امام مبين كه حقّ را از باطل آشكار مى سازم و آن را به ارث از رسول الله گرفته ام!).
جمع ميان اين تفسيرها چنين است كه امام مبين، مفهوم وسيعى دارد همان گونه كه ظاهر آن اشاره به نامه اعمال است كه همه كارهاى انسان ها را تبيين مى كند، باطن آن مى تواند اشاره به امام معصوم(عليه السلام) باشد كه با علم سرشار خود كه از پيامبر اكرم(ص) به ارث برده حقّ را از باطل تبيين كند.(4)