آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بعضى معتقدند علمايى كه در مسأله «ولايت فقيه» سخن گفته اند دو ديدگاه مختلف دارند: بعضى ولايت فقيه را به معنى «خبرى» پذيرفته اند؛ و بعضى به مفهوم «انشايى»؛ و اين دو مفهوم در ماهيّت با يكديگر متفاوت اند؛ زيرا اوّلى مى گويد: «فقهاى عادل از طرف خدا منصوب به ولايت هستند»، و دومّى مى گويد: «مردم، فقيه واجب الشّرايط را بايد به ولايت انتخاب كنند».

بعضى معتقدند علمايى كه در مسأله ولايت فقيه سخن گفته اند دو ديدگاه مختلف دارند: بعضى ولايت فقيه را به معنى «خبرى» پذيرفته اند؛ و بعضى به مفهوم «انشايى»؛ و اين دو مفهوم در ماهيّت با يكديگر متفاوت اند؛ زيرا اوّلى مى گويد: «فقهاى عادل از طرف خدا منصوب به ولايت هستند»، و دومّى مى گويد: «مردم، فقيه واجب الشّرايط را بايد به ولايت انتخاب كنند».

ولى به اعتقاد نویسنده اين تقسيم بندى از اصل، بى اساس به نظر مى رسد؛ چرا كه ولايت هر چه باشد «انشائى» است؛ خواه خداوند آن را تعريف كند يا پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) و يا امامان(عليهم السلام). مثلا اگر امام(عليه السلام) بفرمايد: «اِنّى قَدْ جَعَلْتُهُ حاكِماً»؛ (من [فقيهى را كه داراى شرايط ايمان و تقوا است] به ولايت و حكومت نصب كردم)، يا فرضاً مردم انتخاب كنند، و براى او انشاء ولايت و حكومت نمايند هر دو انشائى است؛ تفاوت در اين است كه در يك جا انشاء حكومت از ناحيه خدا است؛ و در جاى ديگر از ناحيه مردم، و تعبير به اخبارى بودن در اينجا نشان مى دهد كه گوينده اين سخن به تفاوت ميان اخبار و انشاء دقيقاً آشنايى نداشته است، و يا اگر آشنا بوده، اين تعبيرات را از روى مسامحه به كار برده است.

تعبير صحيح اين است كه: ولايت در هر صورت، انشائى است و جزء مقاماتى است كه بدون انشاء تحقق نمى يابد. تفاوت در اين است كه انشاء اين مقام و موهبت ممكن است از سوى خدا باشد يا از سوى مردم؛ مكتب هاى توحيدى آن را از سوى خدا مى دانند ـ و هر جا از سوى مردم باشد باز بايد به اذن خدا باشد ـ و مكتب هاى الحادى آن را از سوى مردم مى پندارند. بنابراين نزاع بر سر «اخبار» و «انشاء» نيست؛ سخن بر سر اين است كه چه كسى انشاء كند خدا يا خلق؟ يا به تعبير ديگر مبناى مشروعيّت حكومت اسلامى آيا اجازه و اذن خداوند در تمام سلسله مراتب حكومت است يا اجازه و اذن مردم؟ مسلّم است آنچه با ديدگاه هاى الهى سازگار است، اوّلى است نه دوّمى.(1)