آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در خطبه 101 درباره آينده مردم عراق پس از خود مي فرمايد: «گويا مى بينم شخصى بسيار گمراه و گمراه كننده بر مردم شام مسلط شده، و همچون حيوانات بر آنها بانگ مى زند و پرچم هاى خويش را در اطراف كوفه نصب مى نمايد! و ...». منظور امام(ع) از آن شخص بسيار گمراه يا «معاويه» است كه بعد از صلح با امام حسن(ع) مردم عراق را تحت شديدترين فشارها قرار داد، يا «عبدالملك بن مروان» است كه جنايتكار معروف تاريخ اسلام، يعنى «حجّاج» را بر كوفه و عراق مسلّط كرد تا ظلم و ستم را به شديدترين وجهي بر سر مردم عراق روا دارد! ولى هر چه هست اشاره به حاكمان بيدادگر بنى اميّه بوده است.

امام علي(ع) در بخشی از خطبه 101 «نهج البلاغه» از روى حوادث وحشتناكى كه در آينده در انتظار مردم عراق خواهد بود، پرده بر مى دارد و با دقّت هر چه تمام، جزئيّات بعضى از اين حوادث دردناك را تشريح مى كند تا شايد مردم آماده شوند و با هوشيارى بتوانند ضايعات آن را به حداقل برسانند. مى فرمايد: (گويا مى بينم شخصى بسيار گمراه و گمراه كننده بر مردم شام مسلط شده، و همچون حيوانات بر آنها بانگ مى زند و [آن قدر پيشروى مى كند كه] پرچم هاى خويش را در اطراف كوفه نصب مى نمايد!)؛ «لَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى ضِلِّيلٍ(1) قَدْ نَعَقَ(2) بِالشَّامِ، وَ فَحَصَ(3) بِرَايَاتِهِ فِي ضَوَاحِي كُوفَانَ(4)». سپس در توضيح بيشترى پيرامون اين فاجعه بزرگ مى افزايد: (هنگامى كه او دهن باز مى كند، و طغيانش به اوج مى رسد، و جاى پايش در زمين محكم مى گردد فتنه، فرزندان خود را با دندان هاى خويش مى گزد، و امواج جنگ به حركت در مى آيد، چهره عبوسِ روزگار ظاهر مى شود، و درد و رنج و مشقّتِ شبها، نمايان مى گردد!)؛ «فَإِذَا فَغَرَتْ(5) فَاغِرَتُهُ، وَ اشْتَدَّتْ شَكِيمَتُهُ(6)، وَ ثَقُلَتْ فِي الْأَرْضِ وَطْأَتُهُ، عَضَّتِ الْفِتْنَةُ أَبْنَاءَهَا بِأَنْيَابِهَا، وَ مَاجَتِ الْحَرْبُ بِأَمْوَاجِهَا، وَ بَدَا مِنَ الْأَيَّامِ كُلُوحُهَا(7)، وَ مِنَ اللَّيَالِي كُدُوحُهَا(8)».
در اين كه منظور از اين فرد «ضِلّيل» كيست؟ شارحان «نهج البلاغه» به طور عمده دو قول دارند:
1. بعضى معتقدند كه منظور «معاويه» است كه بعد از شهادت اميرمؤمنان(عليه السلام) و به اصطلاح صلح با امام حسن(عليه السلام) مردم عراق را در تحت شديدترين فشارها قرار داد و آنچه را در جمله هاى بالا آمد، در عمل پياده كرد.
2. ولى جمعى ديگر معتقدند منظور «عبدالملك بن مروان» است كه جنايتكار معروف تاريخ اسلام، يعنى «حجّاج» از طرف او بر كوفه و عراق مسلّط شد و ظلم و ستمى نبود كه انجام ندهد! ولى هر چه هست اشاره به حاكمان بيدادگر بنى اميّه دارد.
جمله «عَضَّتِ الْفِتْنَةُ أَبْنَاءَهَا بِأَنْيَابِهَا»؛ (فتنه فرزندان خود را با دندان مى گزد) اشاره به این است که این آشوبها و فتنه ها حتّى دامن فتنه گردان را نیز رها نمى کند! آنها نیز با اختلافات داخلى به جان هم مى افتند و یا دشمنانشان - آن گونه که در تاریخ اسلام آمده - به پا مى خیزند و طعم تلخِ ظلم و بیدادگرى را به آنان نیز مى چشانند و در هر حال، فضاى جهان اسلام تاریک مى شود و پیر و جوان و خُرد و کلان در امواج فتنه غرق مى شوند.
سپس در ادامه اين سخن مى افزايد: (هنگامى كه كِشت او [آن ظالم گمراه] به مرحله درو مى رسد، براى چيدنش به پا مى خيزد و به هيجان در مى آيد، و برقِ شمشيرش مى درخشد، در آن هنگام، پرچم هاى فتنه هاى سخت [بر ضدّ او] به اهتراز در مى آيد، و [دشمنانش] همچون شبِ تار و درياى متلاطم، روى مى آورند!)؛ «فَإِذَا أَيْنَعَ زَرْعُهُ وَ قَامَ عَلَى يَنْعِهِ(9)، وَ هَدَرَتْ شَقَاشِقُهُ(10)، وَ بَرَقَتْ بَوَارِقُهُ، عُقِدَتْ رَايَاتُ الْفِتَنِ الْمُعْضِلَةِ، وَ أَقْبَلْنَ كاللَّيْلِ الْمُظْلِمِ، وَ الْبَحْرِ الْمُلْتَطِمِ».
اشاره به اين كه دوران حكومت آنها ديرى نمى پايد و اين گمراهان ستمگر، از كار خود بهره چندانى نمى گيرند و به زودى پرچم هاى مخالفان برافراشته مى شود و از هر سو آنها را احاطه مى كند. ممكن است اين جمله ها اشاره به قيام «بنى عبّاس» بر ضد «بنى اميّه» باشد.
و در پايان چنين مى فرمايد: (اضافه بر اينها، چه طوفان هاى سخت و پر صدايى شهر كوفه را مى شكافد، و چه تندبادهايى كه بر آن مى گذرد، و به زودى دسته هاى مختلف به جان هم مى افتند؛ آنان كه سرِ پا هستند درو مى شوند، و آنها كه از پا افتاده اند لگدمال مى گردند!)؛ «هذا، وَ كَمْ يَخْرِقُ الْكُوفَةَ مِنْ قَاصِفٍ، وَ يَمُرُّ عَلَيْهَا مِنْ عَاصِفٍ، وَ عَنْ قَلِيلٍ تَلْتَفُّ الْقُرُونُ بِالْقُرُونِ، وَ يُحْصَدُ الْقَائِمُ، وَ يُحْطَمُ الْمَحْصُودُ».
جالب اينكه آنچه را امام(عليه السلام) در اين جمله هاى كوتاه و پر معنا بيان فرموده، در فاصله كمى به وقوع پيوست؛ سرزمين «عراق» و به خصوص «كوفه» با فتنه هاى بنى اميّه و سپس بنى عبّاس درهم كوبيده شد؛ و اين شهر بزرگ، پيوسته مركز طوفانِ سخت حوادث و تندبادهاى فتنه ها بود و هر كس، كمى با تاريخِ «كوفه» آشنا باشد، عمق كلمات امام(علیه السلام) را در جمله هاى بالا به خوبى درك مى كند.(11)