آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

برخی فقها، مانند «محقّق اردبيلى» با استناد به رواياتي که در آنها لفظ «المسلم» يا «الناس» وجود دارد، غیبت اهل ذمه و مسلمانان غیر شیعه را نیز حرام می دانند؛ زیرا کسانی كه جان و مالشان محترم است، تعرّض به آبروی آنان نیز جايز نیست. البته اين در صورتى است كه آنها متجاهر به فسق نباشند و كارهاى شان شكل توطئه و ضرر به مسلمين به خود نگيرد. ضمن اینکه خطاب «مؤمنان» در آيه 12 سوره حجرات و يا تعبير به «مؤمن» در روايات نیز دليل بر عدم شمول حكم غيبت نسبت به ديگران نمى شود؛ به تعبيری، اثبات شىء نفى ماعدا نمى كند.

بى شك غيبت افراد مؤمن، بالغ و عاقل حرام است، لکن غيبت كفار حربى كه براى نابودى يا ضربه زدن به اسلام و مسلمانان كمر بسته اند، هيچ اشكالى ندارد، چون آنان محترم نيستند. اما آیا غيبت ساير فرق مسلمين و اهل ذمّه (غير مسلمانانى كه داراى كتاب آسمانى هستند و به صورت يك اقليّت سالم در كشورهاى اسلامى زندگى مى كنند و جان و مالشان محفوظ و محترم است) جايز است؟
برخی از فقهای بزرگ مانند «محقّق اردبيلى» و «علاّمه سبزوارى» صاحب «كفايه»، حرمت غيبت را عام دانسته اند و با استدلال به رواياتى که در آن ها عنوان «المسلم» يا «الناس»، به كار رفته، گفته اند حرمت غيبت آنان هيچ جای تعجّب ندارد، زیرا زمانی که مال و جان آنها محفوظ است، عرض و آبروى آنان نیز محفوظ می باشد. ولى مرحوم صاحب «جواهر»(رضوان اللّه عليه) بعد از انضمام بعضى از روایات با بعض ديگر، ضمن مخالفت شديد، مى گويد: بر اساس ظاهر روايات، حرمت غیبت مخصوص مؤمنان و مواليان اهل بيت(عليهم السلام) می باشد، حتّى در این میان به سيره مستمره بين علما و عوام نيز استدلال می نماید.(1)
در این خصوص باید گفت: اگر منظور اين فقيه بزرگوار از مخالفان ولايت (مخالفان اسلام) افراد ناصبى، معاند و دشمن مؤمنان و مسلمانان باشد بى شك نه احترامى دارند و نه غيبتى، ولى اگر مقصود، فرق اسلامى است كه جان و مالشان محفوظ و محترم است، و اگر مقصود، اهل كتاب در ذمّه مسلمين باشد، نظرات «محقق اردبيلى» و «سبزوارى» موجّه تر به نظر مى رسد، زیرا زمانی که مال و جان افراد محفوظ است، عرض و آبروى آنان نیز محفوظ می باشد. در واقع خطاب به مؤمنان در آيه 12 سوره حجرات (آيه غيبت)، و يا تعبير به مؤمن در بخشى از روايات، هرگز دليل بر عدم شمول حكم غيبت نسبت به ديگران نمى شود، و به تعبير ديگر، اثبات شىء نفى ماعدا نمى كند.
بنابراين بايد از غيبت تمام كسانى كه جان، مال و عرضشان محترم است، پرهيز كرد. زیرا همه آنها مشمول حق الناس است. البته اين در صورتى است كه آنها متجاهر به فسق نباشند و كارهاى آنها شكل توطئه و اضرار به مسلمين به خود نگيرد، بلكه عيوب و گناهانى در پنهان داشته باشند كه مخصوص خودشان باشد، به يقين افشاى عیوب آنها و آبرو ريزى نسبت به آنان، مجوّز شرعى ندارد.(2)