آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) با توصیه فرماندار مصر درباره رعايت عدالت در بين مردم می فرماید: «مساوات را در ميان آنها حتى در نگاه ها و مشاهده با گوشه چشم رعايت كن تا بزرگان و زورمندانِ كشور در نقض عدالت به نفع آنها طمع نورزند و ضعفا از عدالت تو مأيوس نشوند؛ زيرا خداوند از شما بندگان در مورد اعمال كوچك و بزرگ و آشكار و پنهان، بازخواست خواهد كرد، اگر كيفرتان كند شما استحقاق بيشتر از آن را داريد و اگر عفوتان نمايد او كريم تر است».

امام علي(علیه السلام) در بخشی از نامه 26 «نهج البلاغه» به محمد بن ابی بکر(فرماندار مصر) درباره برخورد عدالت آميز با مردم مى فرمايد: (مساوات را در ميان آنها حتى در نگاه ها و مشاهده با گوشه چشم رعايت كن تا بزرگان و زورمندانِ كشور در نقض عدالت به نفع آنها طمع نورزند و ضعفا از عدالت تو مأيوس نشوند)؛ «وَ آسِ(1) بَيْنَهُمْ فِي اللَّحْظَةِ(2) وَ النَّظْرَةِ حَتَّى لَا يَطْمَعَ الْعُظَمَاءُ فِي حَيْفِكَ(3) لَهُمْ(4) وَ لَا يَيْأَسَ الضُّعَفَاءُ مِنْ عَدْلِكَ عَلَيْهِمْ(5)». اشاره به اينكه اگر فردى ثروتمند و زورمند با فردى ضعيف و مستمند در برابر تو جهت داورى يا غير آن حضور مى يابند آنقدر عدالت را در ميان آنها رعايت كن كه اگر چند ثانيه به اين نگاه مى كنى به همان اندازه به ديگرى نگاه كن، نه اينكه تمام توجّه خود را به آن فرد ثروتمند اختصاص دهى و فقير و ضعيف را ناديده بگيرى. هرگاه حتى در اين جزئيات رعايت عدالت كنى، هرگز در امور مهم تر انتظار تبعيض و ظلم و جور و طرفدارى از گروه خاصى، از تو نخواهند داشت.
اين همان دستورى است كه در برنامه هاى قضايى اسلام در مورد عدالت قاضى وارد شده كه بايد آن دو نفر كه براى دادخواهى نزد قاضى حاضر مى شوند كاملا به صورت يكسان با آنها رفتار شود. اگر بخواهند بنشينند، هر دو بنشينند و اگر بناست بايستند، هر دو بايستند، اگر قاضى به يكى سلام كند و تحيّت مى گويد به ديگرى نيز سلام و تحيّت كند. اگر لحظاتى به يكى نگاه مى كند به همان اندازه به ديگرى نگاه كند. اصرار اسلام به رعايت اين گونه دستورات براى پيشگيرى از ظلم و ستم هاى فراتر است و ما تصور نمى كنيم در هيچ يك از قوانين قضايى و حكومتى دنيا يك چنين دقت هايى در مورد رعايت اصل عدالت شده باشد.
در حديثى كه مرحوم كلينى در «كافي» آورده است از امير مؤمنان(عليه السلام) مى خوانيم: «مَنِ ابْتُلِيَ بِالْقَضَاءِ فَلْيُوَاسِ بَيْنَهُمْ فِي الْإِشَارَةِ وَ فِي النَّظَرِ وَ فِي الْمَجْلِسِ»(6)؛ (كسى كه عهده دار قضاوت در ميان مردم شد، بايد در ميان آنها در اشاره و در نگاه و در مجلس، مساوات برقرار سازد [و در هيچ چيز يكى را بر ديگرى برترى ندهد]). شبيه همين معنا در نامه 46 كه براى بعضى از كارگزاران امام(عليه السلام) نوشته شده آمده است.
سپس امام(عليه السلام) در ادامه اين سخن، دليلى براى اين دستور بيان كرده، مى فرمايد: (زيرا خداوند از شما بندگان در مورد اعمال كوچك و بزرگ و آشكار و پنهان، بازخواست خواهد كرد، اگر كيفرتان كند شما استحقاق بيشتر از آن را داريد و اگر عفوتان نمايد او كريم تر است)؛ «فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يُسَائِلُكُمْ مَعْشَرَ عِبَادِهِ عَنِ الصَّغِيرَةِ مِنْ أَعْمَالِكُمْ وَ الْكَبِيرَةِ وَ الظَّاهِرَةِ وَ الْمَسْتُورَةِ فَإِنْ يُعَذِّبْ فَأَنْتُمْ أَظْلَمُ وَ إِنْ يَعْفُ فَهُوَ أَكْرَمُ».(7)