آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ایشان به فرماندار خود در مصر مي فرمايد: «بال هاى محبّت و حمايتت را با تواضع براى آنها بگستران، و در برابر همه متواضع باش، چهره خويش را براى آنها گشاده دار [و نسبت به همه خوب برخورد كن]، مساوات را در ميان آنها حتى در نگاه ها و مشاهده با گوشه چشم رعايت كن تا بزرگان و زورمندانِ كشور در نقض عدالت به نفع آنها طمع نورزند و ضعفا از عدالت تو مأيوس نشوند؛ زيرا خداوند از شما بندگان در مورد اعمال كوچك و بزرگ و آشكار و پنهان، بازخواست خواهد كرد، اگر كيفرتان كند شما استحقاق بيشتر از آن را داريد و اگر عفوتان نمايد او كريم تر است».

امام علي(علیه السلام) در نامه 26 «نهج البلاغه» به محمد بن ابی بکر(فرماندار مصر) درباره چگونگی برخورد با مردم چهار دستور می دهد: نخست دستور رعايت محبّت درباره همه مردم است؛ مى فرمايد: (بال هاى محبّت و حمايتت را با تواضع براى آنها بگستران)؛ «فَاخْفِضْ لَهُمْ جَنَاحَكَ». اين تعبير برگرفته از «قرآن مجيد» است كه در برخورد با مؤمنان به پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «وَ اخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»(1)؛ (و پر و بال [عطوفت] خود را براى مؤمنانى كه از تو پيروى مى كنند فرود آر)، كه تعبيرى كنايى است و از طرز رفتار مرغ با جوجه هاى خود گرفته شده است؛ هنگامى كه جوجه ها نزد مادرشان مى آيند، مادر بال هاى خود را مى گستراند و آنها را در زير بال و پر خود مى گيرد كه هم اظهار محبّت نسبت به آنهاست و هم حمايت.
در دومين دستور مى فرمايد: (و در برابر همه متواضع باش)؛ «وَ أَلِنْ(2) لَهُمْ جَانِبَكَ». اين تعبير نيز برگرفته از «قرآن مجيد» است، آنجا كه مى فرمايد: «فَبِمَا رَحْمَة مِّنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ»(3)؛ (به سبب رحمت الهى، در برابر مؤمنان نرم و مهربان شدى).
در سومين دستور مى فرمايد: (چهره خويش را براى آنها گشاده دار [و نسبت به همه خوب برخورد كن])؛ «وَ ابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَكَ». مبادا با قيافه عبوس و تندخويى با كسى برخورد كنى كه اين كار باعث پراكندگى مردم از اطراف توست، همان گونه كه «قرآن مجيد» به پيغمبر اسلام(صلى الله عليه وآله) دستور مى دهد و مى گويد: «وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ»(4)؛ (و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراكنده مى شدند).
چهارمين دستور ناظر به عدالت در همه زمينه ها حتى در جزئيات است؛ مى فرمايد: (مساوات را در ميان آنها حتى در نگاه ها و مشاهده با گوشه چشم رعايت كن تا بزرگان و زورمندانِ كشور در نقض عدالت به نفع آنها طمع نورزند و ضعفا از عدالت تو مأيوس نشوند)؛ «وَ آسِ(5) بَيْنَهُمْ فِي اللَّحْظَةِ(6) وَ النَّظْرَةِ حَتَّى لَا يَطْمَعَ الْعُظَمَاءُ فِي حَيْفِكَ(7) لَهُمْ‏(8) وَ لَا يَيْأَسَ الضُّعَفَاءُ مِنْ عَدْلِكَ عَلَيْهِمْ(9)». اشاره به اينكه اگر فردى ثروتمند و زورمند با فردى ضعيف و مستمند در برابر تو جهت داورى يا غير آن حضور مى يابند آنقدر عدالت را در ميان آنها رعايت كن كه اگر چند ثانيه به اين نگاه مى كنى به همان اندازه به ديگرى نگاه كن، نه اينكه تمام توجّه خود را به آن فرد ثروتمند اختصاص دهى و فقير و ضعيف را ناديده بگيرى. هرگاه حتى در اين جزئيات رعايت عدالت كنى، هرگز در امور مهم تر انتظار تبعيض و ظلم و جور و طرفدارى از گروه خاصى، از تو نخواهند داشت.
اين همان دستورى است كه در برنامه هاى قضايى اسلام در مورد عدالت قاضى وارد شده كه بايد آن دو نفر كه براى دادخواهى نزد قاضى حاضر مى شوند كاملا به صورت يكسان با آنها رفتار شود. اگر بخواهند بنشينند، هر دو بنشينند و اگر بناست بايستند، هر دو بايستند، اگر قاضى به يكى سلام كند و تحيّت مى گويد به ديگرى نيز سلام و تحيّت كند. اگر لحظاتى به يكى نگاه مى كند به همان اندازه به ديگرى نگاه كند. اصرار اسلام به رعايت اين گونه دستورات براى پيشگيرى از ظلم و ستم هاى فراتر است و ما تصور نمى كنيم در هيچ يك از قوانين قضايى و حكومتى دنيا يك چنين دقت هايى در مورد رعايت اصل عدالت شده باشد.
در حديثى كه مرحوم كلينى در «كافي» آورده است از امير مؤمنان(عليه السلام) مى خوانيم: «مَنِ ابْتُلِيَ بِالْقَضَاءِ فَلْيُوَاسِ بَيْنَهُمْ فِي الْإِشَارَةِ وَ فِي النَّظَرِ وَ فِي الْمَجْلِسِ»(10)؛ (كسى كه عهده دار قضاوت در ميان مردم شد، بايد در ميان آنها در اشاره و در نگاه و در مجلس، مساوات برقرار سازد [و در هيچ چيز يكى را بر ديگرى برترى ندهد]). شبيه همين معنا در نامه 46 كه براى بعضى از كارگزاران امام(عليه السلام) نوشته شده آمده است.
سپس امام(عليه السلام) در ادامه اين سخن، دليلى براى اين دستور بيان كرده، مى فرمايد: (زيرا خداوند از شما بندگان در مورد اعمال كوچك و بزرگ و آشكار و پنهان، بازخواست خواهد كرد، اگر كيفرتان كند شما استحقاق بيشتر از آن را داريد و اگر عفوتان نمايد او كريم تر است)؛ «فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يُسَائِلُكُمْ مَعْشَرَ عِبَادِهِ عَنِ الصَّغِيرَةِ مِنْ أَعْمَالِكُمْ وَ الْكَبِيرَةِ وَ الظَّاهِرَةِ وَ الْمَسْتُورَةِ فَإِنْ يُعَذِّبْ فَأَنْتُمْ أَظْلَمُ وَ إِنْ يَعْفُ فَهُوَ أَكْرَمُ».(11)