آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

به يقين هيچ مؤمنى را نبايد دشنام داد و یا لعن كرد و درباره كافران و مخالفان حق نيز اصل بر ترك آن است، زیرا این کار غالباً با دو اثر منفى همراه است: نخست اينكه چه بسا طرف مخالف، مقابله به مثل كند و به مقدّسات توهين نمايد و ديگر اينكه ممكن است موجب لجاجت آنها بر كفر و ضلالت گردد. لکن اين قاعده استثنائاتى دارد و می توان بعضی افراد را لعن کرد، مانند: ظالمان، مرتدان، پيمان شكنان، قاطعان رحم، مفسدان و تمام افراد بى ايمان و منافق و كسانى كه گناهان بزرگ مرتكب مى شوند.

بسيارى از لغت دانان تصريح كرده اند كه «سبّ» همان شتم و دشنام دادن و بدگويى كردن است و بعضى لعن را هم مصداقى از آن دانسته اند.(1) به يقين هيچ مؤمنى را نبايد سبّ و لعن كرد و درباره كافران و مخالفان حق نيز اصل بر ترك آن است، چرا كه غالباً با دو اثر منفى همراه است: نخست اينكه چه بسا طرف مخالف، مقابله به مثل كند و به مقدّسات توهين نمايد، خداوند در آيه 108 سوره انعام مى فرماید: «وَلاَ تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ فَيَسُبُّوا اللهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْم»؛ (به [معبود] كسانى كه غير خدا را مى پرستند دشنام ندهيد مبادا آنها نيز از روى نادانى [و ظلم] خدا را دشنام دهند).
ديگر اينكه ممكن است اين گونه بدگوييها آنها را تحريك كند و به اصطلاح روى دنده لج بيفتند و پافشارى آنها در كفر و ضلالت بيشتر گردد. ولى اين قاعده نیز مانند هر قاعده كلى ديگر موارد استثنايى دارد. به همين دليل در نهج البلاغه يا عبارات ديگر معصومين(عليهم السلام) گاه بدگوييهايى نسبت به مخالفان شده و قرآن مجيد نيز بعضی گروهها را لعن فرموده است. در خطبه 19 نهج البلاغه، امام(عليه السلام) به «اشعث بن قيس» منافق كه سخنى توهين آميز و بى ادبانه در برابر امام(عليه السلام) گفت، فرمود: «عَلَيْكَ لَعْنَةُ اللهِ وَ لَعْنَةُ اللاّعِنينَ حائِكٌ بْنُ حائِكَ مُنافِق بْنُ كافِر»؛ (لعنت خدا و لعنت همه لعنت كنندگان بر تو باد اى بافنده [دروغ] فرزند بافنده و اى منافق فرزند كافر).
همچنین هنگامى كه مروان در جنگ «جمل» اسير شد و او را خدمت امام(عليه السلام) آوردند، امام حسن(عليه السلام) و امام حسين(عليه السلام) نزد پدر خود براى او شفاعت كردند و امام(عليه السلام) او را آزاد ساخت. امام حسن(عليه السلام) و امام حسين(عليه السلام) عرض كردند: اى اميرمؤمنان! لازم است مروان با شما بيعت كند؟ امام(عليه السلام) فرمود: مگر بعد از قتل عثمان با من بيعت نكرد من نياز به بيعت او ندارم. دست او همچون دست يهودى است «إِنَّها كَفٌّ يَهُودِيَّةُ».(2)
ولى سبّ مؤمن با تقوا از گناهان عظيم است؛ در حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم كه فرمود: «سِبابُ الْمُؤْمِنِ فُسُوقٌ وَ قِتالُهُ كُفْرٌ وَ أكْلُ لَحْمِهِ مَعْصِيَةٌ وَ حُرْمَةُ مالِهِ كَحُرْمَةِ دَمِهِ»(3)؛ (سبّ و دشنام فرد با ايمان گناه بزرگى است و جنگيدن با او كفر است و خوردن گوشت او (غيبت كردن) معصيت است و احترام مالش همچون احترام خون است). همچنین در حديث ديگرى مى خوانيم كه مردى خدمت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) عرض كرد: مرا وصيّتى كن! از جمله امورى كه رسول خدا به او سفارش كرد اين بود: «لا تَسُبُّوا النّاسَ فَتَكْسِبُ العِداوَةَ بَيْنَهُمْ»؛ (به مردم سبّ و دشنام ندهيد كه سبب عداوت و دشمنى در ميان آنها مى شود).(4)

اين نكته قابل توجّه است كه اصحاب معاويه، هر چند جزء منافقان و ظالمان و مفسدان فى الارض بودند باز امام(عليه السلام) اصحاب خود را از سبّ آنها در ايّام جنگ صفّين نهى فرمود، زيرا در آنجا شرايط خاصّى بود كه ممكن بود سبّ آنها آتش جنگ را شعله ورتر سازد.
در مورد لعن نيز از آيات قرآن استفاده مى شود كه خداوند عده اى را لعن كرده و يا اجازه لعن آنها را داده است از جمله درباره شيطان مى فرمايد: «وَإِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِى إِلَى يَوْمِ الدِّين»(5)؛ (ومسلماً لعنت من بر تو تا روز قيامت خواهد بود) و در ارتباط با گروهى از مرتدّين مى فرمايد: «أُوْلَئِكَ جَزَاؤُهُمْ أَنَّ عَلَيْهِمْ لَعْنَةَ اللهِ وَالْمَلاَئِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ»(6)؛ (كيفر آنها اين است كه لعنت خدا و فرشتگان و مردم همگى بر آنها خواهد بود) و درباره ظالمان نيز مى فرمايد: «أَلاَ لَعْنَةُ اللهِ عَلَى الظَّالِمِين»(7) و درباره پيمان شكنان و قاطعان رحم و مفسدان در زمين مى فرمايد: «أُوْلَئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّار»(8) و درباره كسانى كه كتمان حق مى كنند، مى فرمايد: «أُوْلَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللاَّعِنُون»(9)؛ (خداوند و همه لعنت كنندگان آنها را لعنت مى كنند).
بى شك لعن در لغت به معناى طرد كردن و دور ساختن است كه گاه به صورت عملى انجام مى شود و گاه به صورت لفظى يا در شكل نفرين؛ مثلا گفته مى شود: «لعنة الله عليك» يعنى خدا تو را از رحمتش دور دارد. مسلّم است كه هيچ مؤمنى را نمى توان لعن كرد؛ ولى افراد بى ايمان و منافق و كسانى كه گناه عظيمى مانند ظلم و ستم و فساد و ايجاد تباهى در زمين و امثال آن مرتكب مى شوند مستحق لعن اند، بنابراين لعن مخصوص كافران و منافقان نيست.(10)