آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

رفتار امام علی(ع) در صحنه نبرد، برخلاف روش های دنیای مادی آمیخته با مسائل اخلاقی است و مهم ترين هدف حضرت حفظ ارزش ها بود و حتى آن را بر پيروزى در ميدان جنگ ترجيح مى دهد؛ زيرا پيروزى موقتى بود و حفظ ارزش ها ماندگار است، این درحالى است كه معاویه برخلاف كتاب و سنّت عمل كرده و در جنگ هايش مطابق سيره پادشاهان ظالم هرگونه نيرنگ حلال و حرام را به كار مى گرفت. در حال حاضر نیز سخن از حفظ ارزش ها در ميدان جنگ، بسیار است؛ اما به هنگام عمل، هيچ يك به رسميّت شناخته نمی شود.

آنچه در نامه 14 «نهج البلاغه» و دیگر نامه های آن آمده، بيانگر روش اسلام در ميدان نبرد و در برابر دشمنان است. روشى كه تمام موازين صحيح نبرد را آميخته با مسائل اخلاقى نشان مى دهد. بر خلاف روش دنياى مادى و روش دشمنان امام علي(عليه السلام) كه هيچ قيد و شرطى را در ميدان جنگ پذيرا نبودند. ناجوانمردانه ترين كارها اگر به اهداف آنها كمك مى كرد، مجاز بود؛ و بهترين دستورهاى انسانى و اخلاقى اگر در مسير منافع آنها نبود، ممنوع شمرده مى شد. اين تفاوت را به خوبى مى توان در طرز رفتار امام(عليه السلام) و طرز رفتار معاويه مشاهده كرد.
بعضى از تحليل گران پيشين و امروز كه افكارشان تحت تأثير مكتب هاى مادى بوده و هست همين تفاوت را دليل بر برترى سياست هاى معاويه بر سياست امام(عليه السلام) مى گيرند.
در اينجا بد نيست به سخنى از جاحظ در اين زمينه گوش فرا دهيم او مى گويد: «بعضى از كسانى كه خود را عاقل و دانا و فهيم مى دانند و در واقع عوام هستند و خود را از خواص مى پندارند، گمان مى كنند كه معاويه بهتر از حضرت علي(عليه السلام) فكر مى كرد و در مسائل سياسى دقيق تر مى انديشيد؛ درحالى كه مطلب چنين نيست؛ زيرا امام علي(عليه السلام) در جنگ هايش كارى جز آنچه موافق كتاب و سنّت بود انجام نمى داد؛ درحالى كه معاويه برخلاف كتاب و سنّت عمل مى كرد و هرگونه نيرنگى را اعم از حلال و حرام به كار مى برد و در جنگ هايش مطابق سيره پادشاهان ظالم غير مسلمان عمل مى كرد. حضرت علي(عليه السلام) دستور مى داد كه آغازگر جنگ نباشيد، فراريان را تعقيب نكنيد، مجروحان را به قتل نرسانيد، درهاى بسته را نگشاييد و خودش اين برنامه را در تمام جنگها به كار مى برد؛ درحالى كه جنگجويانى (همچون لشكر معاويه) به هيچ قيد و شرط اخلاقى مقيد نبودند، اگر دشمن در خواب بود به او حمله مى كردند و از سوزاندن و غرق كردن دشمن پروا نداشتند، هنگامى كه گروهى از عوام خدعه و نيرنگ هاى معاويه را ديدند و نتايج آن را بررسى كردند، درحالى كه امام علي(عليه السلام) مرتكب هيچ يك از آنها نشد به واسطه كوتاهى عقل و قلت علم و دانش تصور كردند اين دليل بر برترى سياست معاويه بر سياست امام علي(عليه السلام) است.(1)
نكته مهمّى كه نبايد از آن غفلت كرد اين است كه امام علي(عليه السلام) ـ و تمام مردان الهى ـ مهم ترين هدفشان حفظ ارزش ها بود و حتى آن را بر پيروزى در ميدان جنگ ترجيح مى دادند؛ زيرا پيروزى موقتى بود و حفظ ارزش ها ماندگار است و اگر با اين ديد به برنامه هاى انبياء و اولياء نگاه كنيم پاسخ بسيارى از سؤالات روشن مى شود.
بعضى سؤال مى كنند چرا هنگامى كه عمرو عاص و بسر بن ارطاة در زير شمشير امام علي(عليه السلام) قرار گرفته بود، حضرت به زندگانى اين دو موجود كثيف و خونخوار پايان نداد؛ زيرا آنها پيراهن خود را بالا زده بودند و عورت خود را نمايان ساخته بودند. پاسخش اين است كه امام(عليه السلام) حفظ ارزش ها را بر اين امور مقدم مى داشت و اين يك مكتب عالى الهى و انسانى است كه ممكن است بسيارى آن را برنتابند.
در دنياى امروز سخن از حفظ ارزش ها در ميدان جنگ، زياد به ميان مى آيد؛ ولى بسيارى از سلاح ها جزء سلاح هاى ممنوعه شمرده مى شود و دستوراتى درباره عدم حمله به غير نظاميان و رفتار انسانى با اسيران داده شده است؛ ولى همان گونه كه بارها و بارها در تاريخ معاصر ديده ايم، به هنگام عمل هيچ يك از آنها به رسميّت شناخته نمى شود. با سلاح هاى كشتار جمعى مانند بمب اتم و سلاح هاى شيميايى گروه زيادى از انسانها را مى كشند و غير نظاميان را به خاك و خون مى كشند و اسيران جنگى را زير بدترين شكنجه ها قرار مى دهند و مى توان گفت اعمال اينها از اعمال كسانى كه دم از ارزشها نمى زدند و مرتكب انواع خلاف ها مى شدند بدتر است، زيرا در سخن، از ارزشها حمايت كردن و در عمل مخالفت نمودن چيزى جز نفاق نيست و كسانى كه چنين مى كنند جزء منافقانند.(2)