آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

پس از رحلت رسول خدا(ص) نوشتن حدیث ممنوع شد. لکن در برابر این روش، اهل بیت(ع) از اول اصحاب خود را به نوشتن احادیث و حفظ آن از كهنه شدن، تشویق می کردند. امام صادق(ع) نیز طبق روش پدران خود بر این امر تأکید می ورزید. روایات متعددی درباره تشویق اصحاب بر کتابت حدیث از امام صادق(ع) نقل شده، و حضرت در يكي از اين احاديث می فرمایند: «هر آنچه را که می دانی بنویس و آن را در بین برادرانت منتشر کن و موقعی که می میری کتاب هایت را برای فرزندانت به ارث بگذار».

پس از رحلت رسول خدا(صلّی اللّه علیه و آله) نوشتن حدیث ممنوع شد، به طوری که مدتها مردم از نوشتن آن کراهت داشتند، حتی برخی از محدثان اهل سنت در قرن سوم نیز از نوشتن حدیث خودداری می‌ کردند.(1) در برابر این روش، اهل بیت(عليهم السلام)، از اول اصحاب خود را به نوشتن احادیث و حفظ آن از اندراس، تشویق می‌ کردند.(2) امام صادق(علیه السّلام) نیز طبق روش پدران خود بر این امر تأکید می‌ ورزید. در زمان آن حضرت گرچه افرادی شروع به جمع‌ آوری احادیث و نوشتن آن نمودند؛ اما هنوز بسیاری در این امر دچار شک و تردید بودند. «ابو زهره» ضمن نقل این که امام صادق(علیه السّلام) طرفدار کتابت حدیث بود، ادعا کرده است که این امر در آن زمان شایع بوده، چنانکه «مالک بن انس» جامع حدیثی خود به نام «الموطأ» را در آن روزگار تألیف کرد.(3) البته باید گفت که از اوائل قرن دوم کار کتابت حدیث آغاز شد و مجموعه‌ هايی تألیف گردید؛ اما همانطور که تاریخ شهادت می‌ دهد کارهایی مانند «الموطأ» بسیار اندک است و بیشتر کتاب‌ های حدیثی مربوط به اواخر قرن دوم و به طور عمده از قرن سوم است. به عنوان نمونه «ابو حنیفه» هیچ‌ گونه مجموعه‌ ای در این زمینه پدید نیاورده است.
آورده‌اند که: «ابو حنیفه می‌ گفت: من رجال حدیث را دیده و از آنها حدیث فرا گرفته‌ ام؛ اما جعفر بن محمد صحفی است. وقتی این سخن به گوش امام صادق(علیه السّلام) رسید، حضرت خندید و فرمود: او راست می‌ گوید، من صحفی هستم، من صحف اجدادم و صحف ابراهیم و موسی را خوانده‌ ام».(4) تکیه بر صحف پدرانش، نشان می‌ دهد که امام، صحفی از آباء خویش به ارث برده است و این خود تأییدی است صریح بر این حقیقت که فقه شیعه از عصر رسول خدا(صلّی اللّه علیه و آله) از پشتوانه مدوّن حدیثی برخوردار بوده است. در این زمینه ده‌ ها روایت در کتب روایی شیعه نقل شده حاکی از این که ائمه از روی این صحف روایی، برای مردم حدیث روایت می‌ کرده‌ اند و گاهی هم اصرار داشتند که اصحابشان این صحف را ببینند.(5) این در حالی بود که دیگران تنها حدیث را حفظ کرده و به صحف اعتقاد نداشتند. لذا از «سعید بن عبدالعزیز» نقل شده که گفت: «لایؤخذ العلم من صحفی»(6)؛ (از صحفی نمی‌ توان علم حدیث آموخت).
روایات متعددی درباره تشویق اصحاب بر کتابت حدیث از امام صادق(علیه السّلام) نقل شده و همگی نشانگر آن است که تمایل به تدوین حدیث در عصر آن حضرت بسیار ضعیف بوده است. در روایتی آمده که امام صادق(علیه السّلام) فرمود: «اُکْتُبْ وَ بَثَّ عِلْمَکَ فِی إِخْوَانِکَ فَاِنْ مِتَّ فَوَرِّثْ کُتُبَکَ بَنِیکَ»(7)؛ (هر آنچه را که می‌ دانی بنویس و آن را در بین برادرانت منتشر کن و موقعی که می‌ میری کتاب‌ هایت را برای فرزندانت به ارث بگذار).(8)