آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره اثبات برخي از صفات براي خداوند می فرماید: «خداوند خبر مى دهد؛ اما نه با زبان، سخن مى گويد؛ اما نه با الفاظ، و اراده مى كند؛ اما نه با تصميم گيرى درونى»؛ در واقع اطلاق اين صفات بر ذات خداوند مجرد از عوارض جسمانى و اسباب مادى است؛ چون او نه جسم است و نه ماده. بنابراين اگر مى شنود يا به تمام سخنان و گفته ها علم دارد يا بر تمام حوادث گذشته آگاه است نتيجه شنوايى و اراده اوست.

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 186 «نهج البلاغه» به بخشي از صفات خداوند اشاره كرده مي فرمايد: (خداوند خبر مى دهد؛ اما نه با زبان و حنجره، و مى شنود؛ ولى نه با كمك استخوان هاى [شنوايى] و پرده گوش، سخن مى گويد؛ اما نه با الفاظ، [همه چيز را] در علم خود دارد؛ ولى نه با رنجِ به خاطر سپردن، و اراده مى كند؛ اما نه با تصميم گيرى درونى)؛ «يُخْبِرُ لَا بِلِسَان وَ لَهَوَاتٍ(1)، وَ يَسْمَعُ لَا بِخُرُوقٍ(2) وَ أَدَوَاتٍ، يَقُولُ وَ لَا يَلْفِظُ، وَ يَحْفَظُ وَ لَا يَتَحَفَّظُ، وَ يُرِيدُ وَ لَا يُضْمِرُ».
اشاره به اينكه صفاتى همچون سميع، حفيظ، متكلم و مريد بر ذات پاك او اطلاق مى شود؛ ولى مجرد از عوارض جسمانى و اسباب مادى؛ چون او نه جسم است و نه ماده، اگر سخن مى گويد امواج صوتى را براى موسى بن عمران يا غير او در فضا ايجاد مى كند، و اگر مى شنود يا در حفظ دارد به معناى علم او به تمام سخنان و گفته ها و آگاهى او بر تمام حوادث گذشته است كه نتيجه و عصاره حفظ و شنوايى و اراده است. به بيان ديگر اين تعبيرات از قبيل مجازات مافوق الحقيقة است و هرگز نبايد با شنيدن اين الفاظ كه بشر براى زندگى روزمره خود ابداع كرده است و عموماً رنگ جسمانى و مادى دارد تصوّر كنيم ذات پاك خداوند نيز همين گونه است؛ بلكه هنگام به كارگيرى اين الفاظ درباره خدا، بايد از تمام پوشش هاى جسمانى و مادى به درآيد و در نتيجه و عصاره اين امور خلاصه شود تا بتوان آنها را در مورد خداوند به كار برد و در واقع از قبيل «خُذِ الْغاياتِ وَ اتْرُكِ الْمَبادِي» است.(3)