آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در بیان «ازلیّت» خداوند می فرماید: «وجودش بر زمان پيشى گرفته، و بر عدم سبقت جسته و ازليّتش بر آغاز مقدّم بوده است». ذات واجب الوجود هميشه بوده است و خواهد بود و بر عدم غلبه دارد و هرگز عدم بر ذات پاك او عارض نمى شود و ذات ازلى و ابدى او برتر از اين است كه آغاز و ابتدايى داشته باشد.

امام علی(ع) در بخشی از خطبه 186 «نهج البلاغه» در بيان «ازلیّت» خداوند مى فرمايد: (نه زمان ها با او قرين است و نه ابزار و وسايل از او حمايت مى كند [بلكه] وجودش بر زمان پيشى گرفته، و بر عدم سبقت جسته و ازليّتش بر آغاز مقدّم بوده است)؛ «لَا تَصْحَبُهُ الْاُوْقَاتُ، وَ لَا تَرْفِدُهُ(1) الْاَدَوَاتُ؛ سَبَقَ الْاُوْقَاتَ كَوْنُهُ، وَ الْعَدَمَ وُجُودُهُ، وَ الْاِبْتِدَاءَ أَزَلُهُ».
جمله «لَا تَصْحَبُهُ الْاُوْقَاتُ...»؛ اشاره به اين است كه زمان، امرى حادث است و خداوندى كه ذاتش ازلى و ابدى است قرين با حوادث نبوده و نخواهد بود و آلات و ابزار و ادوات، معين و ياور و حامى او نبوده است. جمله هاى سه گانه «سَبَقَ الْاُوْقَاتَ كَوْنُهُ...» در واقع، شرحى است براى جمله «لاَ تَصْحَبُهُ الْاُوْقَاتُ» چون هنگامى كه پذيرفتيم هستى او برتر از زمان و مكان است نتيجه مى گيريم كه وجود او بر زمان پيشى گرفته و هستى او بر عدم سبقت جسته و ازليت او بر هر آغازى مقدم بوده است.
در اينجا سؤالى مطرح است و آن اينكه چگونه وجود خداوند بر عدم سبقت گرفت در حالى كه «عدم» چيزى نيست كه وجود خداوند بر آن سبقت گيرد؟
در پاسخ اين سؤال مى توان گفت كه مقصود از عدم، عدم مخلوقات است؛ يعنى آن هنگام كه هيچ يك از اين كائنات موجود نشده بود خداوند وجود داشت. گاه گفته مى شود: اين جمله كنايه از واجب الوجود بودن خداوند است، زيرا ذاتى كه واجب الوجود است هميشه بوده است و خواهد بود و بر عدم غلبه دارد و هرگز عدم بر ذات پاك او عارض نمى شود.
جمله «وَ الْاِبْتِدَاءَ أَزَلُهُ»؛ (ازليّت خداوند بر ابتدا پيشى گرفت) اشاره به اين است كه ذات ازلى و ابدى او برتر از اين است كه آغاز و ابتدايى داشته باشد.(2)