پاسخ اجمالی:
بزرگاني از میان اهل سنت، كتاب‌هايي در شرح زندگی دوازده امام(ع) نوشته‌اند، که از این افراد می توان با اصطلاح سني «دوازده امامی» یاد کرد. مانند: مجمل التواریخ و القصص از ابن شادی، تذکرة الخواص از ابن الجوزی، مطالب السئول از ابن طلحه شافعی، معالم العترة النبویة از ابن اخضر گنابادی، نزهة القلوب از حمد الله مستوفی، الفصول المهمة از ابن صباغ مالکی، الشذرات الذهبیة از ابن طولون، فصل الخطاب از خواجه محمد پارسا، روضات الجنان و جنات الجنان از درویش حسین کربلائی، الصواعق المحرقة از ابن حجر هیتمی، و... .
پاسخ تفصیلی:
در بین اهل سنت، بزرگانی كتاب هايی در شرح زندگی دوازده امام نوشته اند. که این افراد، جدای از کسانی هستند که آثاری درباره اهل بیت(عليهم السلام) نوشته و مرحوم استاد عبد العزیز طباطبائی در سلسله مقالات خود با عنوان «اهل البیت فی المکتبة العربیه في تراثنا» آنان را معرفی کرده است. از این افراد با اصطلاح سني «دوازده امامی» می توان یاد کرد.
«مجمل التواریخ و القصص» از ابن شادی که در حدود سال 520 به فارسی تألیف شده، در بخش تاریخ خلافت پس از پیامبر(صلی الله عليه و آله و سلم) می نویسد: و از پس پیامبر(صلی الله عليه و آله و سلم)، ابوبكر صدیق بود ... . بعد از آن، شرح حال سایر خلفا را هم آورده است. همو در بخشی دیگر، فصلی در ذکر جماعتی از اهل بیت پیامبر(علیهم السلام) آورده، که در آنجا از فاطمه زهرا(علیها سلام) آغاز کرده، و سپس شرح حال فرزندانش حسن و حسین(علیهما السلام) را نوشته پس از آن به ترتیب سایر امامان را تا ابوالقاسم محمد بن حسن عسکری(علیهم السلام) به اختصار آورده است.(1)
«تذکرة الخواص» اثر یوسف بن فرغلی بن عبد الله بغدادی سبط ابن ابو الفرج عبد الرحمن بن الجوزی (581- 654) است که به شرح مناقب اهل بیت(عليهم السلام) و از جمله دوازده امام پرداخته و در زمینه آثاری از این قبیل، باید یکی از نخستین آثار به شمار آید.
کتاب «الآل» از ابن خالویه (م 370) نیز باید از این قبیل کتاب ها باشد که اربلی مواردی از آن را در «کشف الغمه» نقل کرده است.
از چهره های برجسته این جریان، کمال الدین محمد بن طلحه شافعی (م 652)، نویسنده اثر پر ارج «مطالب السئول فی مناقب آل الرسول» است. اربلی از وی به دلیل آن که در کتاب خود، شرح حال دوازده امام را آورده ستایش کرده است.
عبد العزیز بن محمد معروف به ابن اخضر گنابادی (م 611) در کتاب «معالم العترة النبویة و معارف اهل البیت الفاطمیة العلویة»، تنها تا امام یازدهم(علیه السلام) را آورده و به همین دلیل مورد انتقاد علی بن عیسی اربلی قرار گرفته است.(2)
حمد الله مستوفی (م 740) نویسنده «نزهة القلوب» و «تاریخ گزیده»، در کتاب دوم خود، ابتدا شرحی از تاریخ خلفای نخستین را ذکر کرده و سپس به بیان شرح زندگی و فضائل امام امیر المؤمنین(عليه السلام) می پردازد. در ادامه در صفحه 198 شرحی از زندگانی امیرالمؤمنین و حافد رسول رب العالمین امام المجتبی حسن بن علی المرتضی(علیهم السّلام) آورده است. فصل سیم از باب سیم کتاب را نیز به دیگر امامان اختصاص داده با این عبارت که: «در ذکر تمامی ائمه معصومین(رضوان الله علیهم اجمعین) که حجة الحق علی الخلق بودند، مدت امامتشان از رابع صفر سنه تسع و اربعین تا رمضان سنه اربع و ستین و مأتین دویست و پانزده سال و هفت ماه. ائمه معصوم اگرچه خلافت نکردند؛ اما چون مستحق، ایشان بودند تبرّک را از احوال ایشان شمه ای بر سبیل ایجاز ایراد می رود». این شرح تا بیان زندگانی امام زمان(علیه السّلام) ادامه یافته است.(3)
دو نمونه مهم دیگر یکی از «الفصول المهمة فی معرفة احوال الائمة» از ابن صباغ مالکی (م 855) و دیگری «الشذرات الذهبیة فی تراجم الائمة الاثنی عشریة عند الامامیة» از شمس الدین محمد بن طولون (م 953) است.
اثر مهم دیگر کتاب «فصل الخطاب» خواجه محمد پارسا از قرن نهم است که با وجود اصرار بر تسنن و حتی موضع گیری تند بر ضد روافض، شرحی از احوال امامان را آورده است. این بخش از کتاب در میراث اسلامی ایران دفتر چهارم به چاپ رسیده است.
کتاب «بهجة التواریخ» از قرن دهم هجری و تألیف شده در حوزه عثمانی، شرحی از زندگی خلفا و امامان را آورده است.(4)
مؤلف کتاب «روضات الجنان و جنات الجنان» یعنی درویش حسین کربلائی از قرن دهم نیز فصلی بلند به شرح حال امامان اختصاص داده و کتاب مزبور به چاپ رسیده است.
کتاب با ارزش «وسیلة الخادم الی المخدوم» در شرح صلوات چهارده معصوم(عليهم السلام) اثر فضل الله بن روزبهان خنجی (م 927) که به ضدیت با تشیع و دولت صفوی شهره است، در شرح زندگانی چهارده معصوم(عليهم السلام) تألیف شده است.(5)
«کنه الاخبار» از مؤلفات قرن دهم هجری در سایه دولت عثمانی تألیف شده و شرح حال دوازده امام را دارد.(6)
«الصواعق المحرقة» اثر ابن حجر هیتمی که آن را در رد بر روافض نگاشته، مشتمل بر شرح حال امامان و مناقب آنهاست.
یکی از مهمترین چهره های این نگرش، ملاحسین کاشفی است که در کتاب «روضة الشهداء» شرحی مختصر از زندگی انبیاء و دوازده امام و نیز مطالبی در عزاداری برای آنها آورده و در آن مفصل ترین بخش را به امام حسین(علیه السّلام) اختصاص داده است.
کتاب دیگر در این زمینه کتاب «المقصد الاقصی» از کمال الدین خوارزمی است که ضمن آن علاوه بر شرح حال خلفا، شرح حال دوازده امام را نیز آورده است.(7)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.