آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

علاوه بر كتاب هايی مانند فروغ ابدیت و الصحیح من سیرة النبی الاعظم، درباره تك تك معصومين(ع) نيز كتاب‌هايی نوشته شده كه از ميان آنها می توان به زندگانی امیر المؤمنین، بانوی نمونه اسلام، حسن کیست؟، عبرات المصطفین، زندگانی علی بن الحسین(ع)، حیاة الامام الباقر(ع)، حضرت صادق(ع)، حیاة الامام الکاظم(ع)، الحیاة السیاسیة للامام الرضا(ع)، مختصر الحیاة السیاسیة للامام الجواد(ع)، حیاة الامام الهادی(ع)، حیاة الامام العسکری(ع) و منتخب الاثر اشاره كرد.

در عصر کنونی آثار جدید و متعددی درباره چهارده معصوم(علیهم السّلام‌) به نگارش در آمده است به عنوان نمونه در زمینه سیره رسول خدا(صلّی اللّه علیه و آله) از جمله نخستین کارهای علمی و انقلابی، اثر با ارزش «انقلاب تکاملی اسلام» اثر جلال الدین فارسی است که هنوز نیز خواندنی و قابل بهره‌‌ وری است. وی پس از انقلاب اسلامی، سه جلد کتاب با نام‌ های «پیامبری و انقلاب»، «پیامبری و جهاد» و «پیامبری و حکومت» نوشت که مجموعه‌ ای موضوعی در سیره پیامبر اكرم(صلّی اللّه علیه و آله) می‌ باشد. کتاب با ارزش دیگر، «تاریخ پیامبر اسلام» از مرحوم محمد ابراهیم آیتی است که با اضافات آقای دکتر ابوالقاسم گرجی مکرر چاپ شده و ویژگی عمده آن، نقل متن سیره بدون تحلیل است. کار دیگر، کتاب «فروغ ابدیت» اثر استاد جعفر سبحانی، کتابی است تحلیلی که مکرر به چاپ رسیده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

کتاب «در آستانه سالزاد پیامبر» از دکتر محمود رامیار، گزارشی است از وضعیت جزیرة العرب در آستانه پیدایی اسلام است. کتاب «محیط پیدایش اسلام» از شهید بهشتی، اثری است در همین زمینه. کتاب «خیانت در گزارش تاریخ» در سه جلد، از مصطفی طباطبائی حسینی، گزارشی است در نقد کتاب بیست و سه سال. کتاب «رحمت عالمیان» از فضل الله کمپانی و نیز کتاب «زندگانی حضرت محمد خاتم النبیین(صلّی اللّه علیه و آله)» از سید هاشم رسولی محلاتی، دو اثر در شناخت سیره نبوی است. «محمد(صلّی اللّه علیه و آله) خاتم پیامبران» مجموعه مقالاتی است که در حسینیه ارشاد درباره سیره نبوی فراهم آمده و عمده نویسندگان آن، چهره‌های برجسته علمی کشور بوده و هستند. کتاب «سیره نبوی» از استاد مطهری، اثری کوچک اما خواندنی در سیره آن حضرت است که در شکلی تازه منتشر شده است. اثری دیگر با همین عنوان «سیره نبوی» از استاد مصطفی دلشاد است که تاکنون سه مجلد آن نشر یافته است، که به تفصیل شیوه استاد را در تحلیل سیره نبوی دنبال کرده است. در منابع عربی کتاب «سیرة المصطفی(صلّی اللّه علیه و آله)» از هاشم معروف حسنی، اثری است عمومی و خواندنی.

کتاب «کارنامه سیاسی اجتماعی اخلاقی محمد(صلّی اللّه علیه و آله)» از محمد حسین مظفر که توسط مصطفی زمانی ترجمه شده، مروری است بر سیره نبوی. کتاب با ارزشی که از هر جهت برداشت‌ های گذشته را از سیره نبوی مورد انتقاد قرار داده کتاب «الصحیح من سیرة النبی الاعظم(صلّی اللّه علیه و آله)» از استاد سید جعفر مرتضی است. این اثر که چاپ جدید آن در ده جلد منتشر شده، حوادث تا سال ششم هجرت را در بر دارد، به نقد اخبار تاریخی سیره پرداخته و نکات تازه فراوانی را روشن کرده است. کتاب «موسوعة التاریخ الاسلامی» از شیخ محمد هادی یوسفی هم که مجلد اول آن نشر شده، سیره‌ ای است مبتنی بر اخبار شیعه و از این جهت، نسبت به آثار دیگر ممتاز است. کتاب «تاریخ سیاسی اسلام» از نویسنده این سطور که مجلد نخست آن سیره رسول خدا(صلّی اللّه علیه و آله) است، تلاشی است عمومی برای بازنگری در سیره نبوی.
مجموعه‌ های متعددی درباره زندگی چهارده معصوم(عليهم السلام) یا دوازده امام نگاشته شده که به برخی از آنها اشاره می‌ کنیم؛ شاید قابل ‌توجه‌ ترین مجموعه، مجموعه استاد باقر شریف قرشی باشد که هر یک یا دو جلدی با عنوان «حیاة الامام ...» اختصاص به یک امام دارد، که تاکنون بجز زندگانی امام علي(علیه السّلام) زندگی سایر امامان(علیهم السّلام) منتشر شده و بیشتر آنها نیز به فارسی منتشر شده است. مجموعه «قادتنا» از آیة اللّه میلانی، مروری است بر زندگانی امامان(علیهم السّلام). کتاب «سیره معصومان(عليهم السلام)» سید محسن امین با ترجمه استاد علی حجتی کرمانی که در اصل از کتاب «اعیان الشیعة» برگرفته شده، متنی است استوار در این زمینه. کتاب «سیرة الائمة الاثنی عشر(عليهم السلام)» از هاشم معروف حسنی که با نام زندگی دوازده امام توسط محمد رخشنده به فارسی درآمده، مروری است عمومی بر زندگی دوازده امام. کتاب «ائمتنا» از علی دخیّل با اختصار زندگی دوازده امام را مورد بررسی قرار داده و به فارسی هم ترجمه شده است.

«سیری در سیره ائمه اطهار(عليهم السلام)» از استاد مطهری، مشتمل بر نکاتی تحلیلی از زندگی برخی از امامان است. «سیره پیشوایان(عليهم السلام)» از آقای مهدی پیشوائی مشتمل بر زندگانی دوازده امام. کتاب «نقش ائمه(عليهم السلام) در احیاء دین» از علامه مرتضی عسکری اثری است تحلیلی در مواضع فکری امامان(علیهم السّلام) در برابر انحرافات فکری. آقای حسین شاکری مؤلف کتاب «موسوعة المصطفی(صلّی اللّه علیه و آله) و العترة(عليهم السلام)» که به عربی نوشته شده، کوشیده تا به بررسی تفصیلی، به زندگانی چهارده معصوم(عليهم السلام) بپردازد. استاد عزیز الله عطاردی در مجموعه‌ ای که هر یک جلد یا چند جلد آن اختصاص به یک امام دارد و با عنوان «مسند الامام...» نامیده شده، کوشیده تا تمامی اخباری که از یک امام یا درباره آن حضرت در منابع شیعه و سنی نقل شده، جمع ‌آوری کند، که تاکنون بسیاری از مجلدات آن منتشر شده است. کتاب «سیرة رسول الله(صلّی اللّه علیه و آله) و اهل بیته(عليهم السلام)» که توسط مجمع اهل بیت منتشر شده، مشتمل بر زندگانی چهارده معصوم(عليهم السلام) است. کتاب «حیات فکری و سیاسی امامان شیعه(عليهم السلام)» که در حال حاضر تحریر جدید آن عرضه شده، پیش از این چاپ و در عربی با عنوان «الحیاة الفکریة و السیاسیة لائمة اهل البیت» چاپ شده است.
در خصوص زندگی امیر مؤمنان(علیه السّلام) چندین کتاب منتشر شده است. «زندگانی امیر المؤمنین(عليه السلام)» از سید هاشم رسولی محلاتی کتابی است مفصل در این زمینه. کتاب «طرح‌ های رسالت» در پنج جلد، از مرحوم احمد مطهری شرحی است از تحولات بعد از رحلت رسول خدا(صلّی اللّه علیه و آله) تا شهادت امام علي(علیه السّلام). کتاب «علي(عليه السلام) آئینه حق نما» از سید ابراهیم حسینی سعیدی، در سه جلد، شرحی است عمومی از زندگانی امام. «الامام علي(عليهم السلام)» از احمد رحمانی همدانی در زبان عربی، اثری است که با تتبع و تحقیق نوشته شده است. کتاب پژوهشی پیرامون زندگی امام علي(علیه السّلام) از استاد جعفر سبحانی، کتاب «علی(علیه السّلام) از ولادت تا شهادت» از محمد کاظم قزوینی با ترجمه علی کاظمی، کتاب «حیاة امیر المؤمنین(علیه السّلام)» از محمد صادق صدر، کتاب «جاذبه و دافعه امام علي(علیه السّلام)» از استاد مطهری، کتاب «سیاست نظامی امام علي(علیه السّلام)» از اصغر قائدان نمونه‌ هایی از آثار بی‌ شماری است که درباره زندگی آن حضرت نوشته شده است. آقای حسین شاکری در یک مجموعه سه جلدی با نام «علي(علیه السّلام) فی الکتاب و السنة» متون مربوط به زندگی و فضائل آن حضرت را گردآوری کرده است.
درباره زندگی حضرت زهرا(علیها السّلام) کتاب‌ های فراوانی نوشته شده و کتابنامه زندگی ایشان نیز تدوین شده است. برخی از آثار در زمینه زندگی آن بانو عبارتند از: «بانوی نمونه اسلام» از استاد ابراهیم امینی، «نخبة البیان» از سید عبد الرسول شریعتمدار جهرمی، «زهراء(علیها السّلام) و زمان ‌شناسی چشمه در بستر» از مسعود پورسید آقایی، «فاطمة الزهراء(علیها السّلام) بهجة قلب المصطفی» از احمد رحمانی همدانی، «فاطمة الزهراء(علیها السّلام) من المهد الی اللحد» از محمد کاظم قزوینی، «فاطمه زهرا(علیها السّلام)» از توفیق ابو علم با ترجمه علی اکبر صادقی، «مسند فاطمة الزهراء(علیها السّلام)» از عزیز الله عطاردی، «مُسند فاطمه(علیها السّلام)» از مهدی جعفری، «تحلیل سیره فاطمه زهراء(علیها السّلام)» از علی اکبر بابازاده.
در خصوص زندگی امام حسن مجتبی(علیه السّلام)، کتاب «الامام المجتبی(علیه السّلام)» از استاد حسن مصطفوی، کوشیده تا اخبار زندگی آن حضرت را از منابع موجود استخراج و تنظیم کند. «صلح الحسن(علیه السّلام)» از شیخ راضی آل یاسین کتابی است پر ارج که فارسی ‌شده آن با نام «صلح امام حسن(علیه السّلام)» توسط آیة الله خامنه‌ ای منتشر شده است. کتاب «صلح الامام الحسن(علیه السّلام)» از محمد جواد فضل الله اثری است در زبان عربی و البته خواندنی و مفید. کتاب «زمامداری امام مجتبی(علیه السّلام)» از مرحوم احمد مطهری، کتاب «حسن(علیه السّلام) کیست؟» از فضل الله کمپانی، کتاب «حقائق پنهان» از احمد زمانی و کتاب «شخصیت امام مجتبی(علیه السّلام)» از علی اکبر قرشی، همه از آثار مفیدی هستند که در این زمینه نوشته شده‌ اند. کتاب «الحیاة السیاسیة لامام الحسن(علیه السّلام)» از استاد جعفر مرتضی، تنها به بررسی زندگی آن حضرت در دوران خلفا پرداخته است. کتاب «مسند الامام المجتبی(علیه السّلام)» از آقای عطاردی مشتمل بر بیشترین نقل‌ هایی است که درباره آن حضرت در منابع شیعه و سنی آمده است.
تردیدی نیست که درباره زندگی امام حسین(علیه السّلام)، بیش از هر امام دیگری کتاب نوشته شده است. در اینجا چند اثر جدید را معرفی خواهیم کرد. در خصوص مقتل ‌نویسی، کتاب «مقتل الحسین(علیه السّلام)» از عبد الرزاق مقرم، از آثار خوب و ماندنی است.
کتاب «نفس المهموم» مرحوم شیخ عباسی قمی نیز اثری است متتبّعانه و متکی به منابع که مرحوم شعرانی به فارسی در آورده است. کتاب پر ارج «عبرات المصطفین» در دو جلد از علامه شیخ محمد باقر محمودی مشتمل بر اخبار تاریخی دست اول درباره امام حسین(علیه السّلام) و نهضت عاشورا است.
در بخش کتاب‌ های عمومی باید از کتاب «بررسی تاریخ عاشورا» از محمد ابراهیم آیتی، کتاب «گوشه‌ ای از سرگذشت و شهادت امام حسین(علیه السّلام)» از علی غفوری، کتاب «سالار شهیدان» از حسین شیخ الاسلامی، کتاب «زندگانی خامس آل عبا ابی عبد الله الحسین(علیه السّلام)» سید الشهداء از ابوالقاسم سحاب، کتاب «نهضت حسینی» از سید علی فرحی، کتاب «مقتل الشمس» از محمد جواد صاحبی، کتاب «ادب الحسین(علیه السّلام) و حماسته» از احمد صابری همدانی، کتاب «مع الحسین(علیه السّلام) فی نهضته» از اسد حیدر و کتاب «قصه کربلا» از علی نظری منفرد یاد کرد. در بخش تحلیلی، نخستین اثر کتاب شهید جاوید از صالحی نجف ‌آبادی بود که واکنش‌ های زیادی را به دنبال داشت و چندین نقد از جمله کتاب «هفت ‌ساله» از شیخ علی پناه اشتهاردی و کتاب «شهید آگاه» از آیة الله صافی گلپایگانی بر آن نوشته شد. برخی کتاب‌ های تحلیلی دیگر عبارتند از: کتاب «درسی از حسین(علیه السّلام) باید آموخت» از شهید عبدالکریم هاشمی‌ نژاد، کتاب «حسین بن علی(علیهما السّلام) را بهتر بشناسیم» از آیة الله محمد یزدی، کتاب «بعد از پنجاه سال» از استاد سید جعفر شهیدی، کتاب «الفبای فکری امام حسین(علیه السّلام)» از محمد رضا صالحی کرمانی، کتاب «پژوهشی پیرامون زندگی امام حسین(علیه السّلام)» از محمد مهدی شمس الدین و با ترجمه مهدی پیشوایی. در بخش سخنان امام حسین(علیه السّلام) باید از کتاب «سخنان حسین بن علی(علیهما السّلام)» از محمد صادق نجمی و کتاب مفصل «موسوعة کلمات الامام الحسین(علیه السّلام)» از محمود شریفی و ... یاد کرد. «فرهنگ عاشورا» از آقای جواد محدثی، عنوان دائرة المعارف مختصری است درباره نهضت عاشورا. «حماسه‌ سازان عاشورا» ترجمه کتاب «ابصار العین» از شیخ محمد سماوی شرح حال شهدای کربلاست.
درباره زندگی امام سجاد(علیه السّلام) چندین کتاب در دسترس است. کتاب «امام سجاد(علیه السّلام) جمال نیایشگران» از گروه تاریخ بنیاد پژوهش‌ های اسلامی، کتاب «زندگانی علی بن الحسین» از دکتر سید جعفر شهیدی، کتاب «الامام زین العابدین(علیه السّلام)» از عبدالرزاق مقرم و ترجمه فارسی آن با عنوان «زندگانی امام زین العابدین(علیه السّلام)» از حبیب روحانی، کتاب «النظریة السیاسیة لدی الامام زین العابدین(علیه السّلام)» از محمود البغدادی، کتاب «جهاد الامام السجاد(علیه السّلام)» از سید محمد رضا حسینی جلالی و کتاب «تحلیلی از زندگی امام سجاد(علیه السّلام)» که در اصل ترجمه «حیاة الامام السجاد(علیه السّلام)» باقر شریف قرشی است.
درباره امام باقر(علیه السّلام) عجالتاً دو کتاب هست. نخست «حیاة الامام الباقر(علیه السّلام)» از باقر شریف قرشی و دیگر کتاب «امام باقر(علیه السّلام)، جلوه امامت در افق دانش» از گروه تاریخ بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
در خصوص زندگی امام صادق(علیه السّلام) مفصل‌ترین اثر، کتاب «الامام الصادق(علیه السّلام) و المذاهب الاربعه» از اسد حیدر است. کتاب «الامام الصادق(علیه السّلام)» از محمد حسین مظفر، کتاب «حضرت صادق(علیه السّلام)» از فضل الله کمپانی، کتاب «الامام الصادق(علیه السّلام)» از محمد جواد فضل الله و کتاب «موسوعة الامام الصادق(علیه السّلام)» از محمد کاظم قزوینی در چهار جلد آثار دیگر در این زمینه‌ اند. از سنیان ابو زهره و عبدالحلیم الجندی، هر کدام یک کتاب تحت عنوان «الامام الصادق(علیه السّلام)» نوشته‌ اند.
درباره امام کاظم(علیه السّلام) دو جلد کتاب تحلیلی از زندگانی امام کاظم(علیه السّلام) ترجمه شده كه: کتاب «حیاة الامام الکاظم(علیه السّلام)» باقر شریف قرشی مفصل‌ ترین اثر است. کتاب «مسند الامام الکاظم(علیه السّلام)» از آقای عطاردی به تفصیل، اطلاعات مربوط به آن امام را از منابع متعدد در سه مجلد فراهم آورده است.
درباره زندگی امام رضا(علیه السّلام) مهمترین اثر، کتاب «الحیاة السیاسیة للامام الرضا(علیه السّلام)» از استاد سید جعفر مرتضی عاملی است که تحت عنوان زندگانی سیاسی امام رضا(علیه السّلام) توسط پرویز اتابکی به فارسی در آمده و خلاصه فارسی‌ شده آن تحت عنوان زندگی سیاسی هشتمین امام توسط خلیل فارسی درآمده و خلاصه فارسی ‌شده آن تحت عنوان «زندگی سیاسی هشتمین امام» توسط خلیل خلیلیان ترجمه شده است. مجموعه مقالات کنگره جهانی امام رضا(علیه السّلام) در سه مجلد فارسی و سه مجلد عربی، حاوی تازه‌ترین پژوهش‌ها درباره آن امام است. کتاب «الامام الرضا(علیه السّلام)» از محمد جواد فضل الله اثر خوب دیگری است که در این زمینه تألیف شده است.
درباره زندگی امام جواد(علیه السّلام) کتاب «مختصر الحیاة السیاسیة للامام الجواد(علیه السّلام)» از استاد سید جعفر مرتضی منتشر شده و به فارسی نیز ترجمه شده است. کتاب‌ های دیگر در این زمینه عبارتند از: «الامام الجواد» از محمد کاظم قزوینی، کتاب «الامام محمد بن علی الجواد» از عبد الزهراء عثمان محمد، کتاب «مسند الامام الجواد(علیه السّلام)» از آقای عطاردی و کتاب «وفاة الامام الجواد(علیه السّلام)» از عبدالرزاق مقرم که تحت عنوان «زندگانی امام جواد(علیه السّلام)» توسط پرویز لولاور به فارسی در آمده است.
در خصوص زندگی امام هادی(علیه السّلام) کتاب «حیاة الامام الهادی(علیه السّلام)» باقر شریف قرشی تحت نام «تحلیلی از زندگانی امام هادي(علیه السّلام)» توسط آقای محمد رضا عطائی به فارسی در آمده. کتاب «امام هادی(علیه السّلام) و نهضت علویان» از محمد رسول دریایی اثر دیگری در این زمینه است. کتاب «الامام الهادی(علیه السّلام)» از محمد رضا سیبویه، کتاب «منهاج التحرک عند الامام الهادي(علیه السّلام)» و کتاب «دهمین خورشید امامت» از آقای علی رفیعی آثاری دیگر در این زمینه‌ اند.
در خصوص زندگی امام عسکری(علیه السّلام) کتاب «حیاة الامام العسکری(علیه السّلام)» از محمد جواد طبسی، مفصل‌ ترین کتابی است که نوشته شده است. کتاب «حیاة الامام العسکری(علیه السّلام)» از استاد باقر شریف قریشی هم تحت عنوان «زندگانی امام حسن عسکری(علیه السّلام)» به فارسی ترجمه شده است. در کتاب «مسند الامام العسکری(علیه السّلام)» از آقای عطاردی هم اخبار مربوط به آن امام فراهم آمده است.
درباره زندگی امام مهدي(علیه السّلام)، کتاب‌ های بی‌ شماری تألیف شده که فهرست آنها را آقای علی اکبر مهدی‌ پور در کتابنامه حضرت مهدي(علیه السّلام) آورده است. برخی از این کتاب‌ها عبارتند از: «آشنایی با امام زمان(علیه السّلام)» از سید محسن امین که از «اعیان الشیعة» به فارسی درآمده است. «من هو المهدي(علیه السّلام)» از استاد ابو طالب تجلیل تبریزی، کتاب «مهدی(علیه السّلام)، انقلابی بزرگ» از ناصر مکارم شیرازی، کتاب «منتخب الاثر» از آیة الله صافی گلپایگانی، «مصلح جهانی و مهدی موعود(علیه السّلام) از دیدگاه اهل سنت» از سید هادی خسروشاهی، کتاب «آخرین تحول» زیر نظر محمد مهدی خلخالی، کتاب «نور مهدی(علیه السّلام)» از جمعی از نویسندگان، کتاب «آخرین امید» از داود الهامی و کتاب «تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم» از استاد جاسم حسین که اثری است با ارزش در تحلیل زندگی امامان آخر و مسأله غیبت. در همین زمینه کتاب «تاریخ الغیبة الصغری» نیز ارزشمند و خواندنی است.(1)