آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

واژه «وَلِىّ» معانى زيادى دارد؛ ولى هنگامى كه در مورد خداوند به كار برده مى شود بدون شك به معنى ولايت و سرپرستى بر امور جهان و نصرت و يارى بندگان است. واژه «مَولى» نيز از همين ماده است و براى آن معانى بسيارى ذكر كرده اند كه همگى به ريشه اصلی آن یعنی «قرب و نزديكى» باز مى گردد. معنى «والى» كه اسم فاعل از همين ماده است نيز روشن است. بنابراين خداوند، هم «ولى» است و هم «مولى» و هم «والى». او نسبت به ما و تمام جهان هستى و همه موجودات عالم سرپرست و صاحب اختيار و حاكم و ناصر است.

«وَلِىّ» از ماده «وَلاء» در اصل به معنى قرار گرفتن دو چيز در كنار هم است و سپس به معنى قرب و نزديكى آمده، خواه از نظر مكان باشد، يا نسبت خويشاوندى و يا از حيث دين و دوستى و يارى و اعتقاد. اين سخنى است كه «راغب» در «مفردات» بيان كرده؛ سپس مى افزايد: «ولايت» (با كسر واو) به معناى يارى كردن و «ولايت» (به فتح واو) به معناى سرپرستى امور است.(1)
در «مقاييس اللّغه» نيز ريشه اصلى اين واژه همان معنى قرب شمرده شده است. در لسان العرب نيز، «ولىّ» به معنى ناصر و «متولى» امور جهان و خلايق، تفسير شده است. به هر حال اين واژه، معانى زيادى دارد؛ ولى هنگامى كه در مورد خداوند به كار برده مى شود بدون شك به معنى ولايت و سرپرستى بر امور جهان و نصرت و يارى بندگان است. واژه «مَولى» نيز از همين ماده است و براى آن معانى بسيارى ذكر كرده اند كه همگى به همان ريشه اى كه در بالا گفته شد (قرب و نزديكى) باز مى گردد.
مرحوم علاّمه «امينى» مجموعه معانى مختلف آن را _ كه از كتب لغت و موارد استعمال آن به دست مى آيد _ بيست و هفت معنی ذكر كرده.(2) در نهايه «ابن اثير» نيز شانزده معنی از اين معانى ذكر شده است. در عبارتى تصريح مى كند كه «مولى» به معنى ولى است و در اين زمينه اشاره به قول عمر در برابر على(عليه السلام) مى كند كه گفت: «أَصْبَحْتَ مَوْلَايَ وَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِن‏»؛ (تو ولى و سرپرست هر مؤمنى شده اى).
سپس مى افزايد: بعضى گفته اند: علّت اين امر آن بود كه اسامه به على(عليه السلام) گفت: تو مولاى من نيستى! مولاى من رسول الله(صلى الله عليه وآله) است، پيامبر(صلى الله عليه وآله) اين سخن را شنيد و فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلىٌّ مَوْلاهُ»(3)؛ (هركس من مولاى اويم على مولاى او است).
از آنچه گفتيم معناى «والى» كه اسم فاعل از همين ماده است نيز روشن مى شود. بنابراين خداوند، هم «ولى» است و هم «مولى» و هم «والى». او سرپرست و صاحب اختيار و حاكم و ناصر ما است و همچنين نسبت به تمام جهان هستى و همه موجودات عالم.(4)