پاسخ اجمالی:
خداوند در سوره روم «خواب» را یکی از نشانه های علم و قدرت خود معرفی کرده است. این مساله شاید به خاطر طراحی مکانیسم اجباری استراحت بدن باشد؛ زیرا بدن انسان بر اثر کار و تلاش خسته می شود و خداوند متعال نیز با طراحی مکانیسمی اجباری، انسان را وادار می کند که طی استراحتی بی اختیار، آرامش خود را بازیابد. در سوره «نبأ» خواب مایه آرامش معرفی می شود و در سوره «انفال» نیز با اشاره به خواب سبک مسلمانان طی جنگ بدر، وجوه آرامش بخش این گونه خواب مورد اشاره قرار می گیرد.
پاسخ تفصیلی:
خداوند در آیه 23 سوره روم خواب انسان ها را در شب و روز يكى از نشانه هاى علم و قدرت خدا شمرده و می فرماید: «وَ مِنْ آياتِهِ مَنامُكُمْ بِالَّليْلِ وَ النَّهارِ»؛ (و از نشانه هاى او خواب شما در شب و روز است). حتى در پايان آيه باز تأكيد مى كند (در این امور نشانه هایى است براى آنان که گوش شنوا دارند)؛ «اِنَّ فى ذلِکَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَسْمَعُوْنَ».
شك نيست كه تمام موجودات زنده براى تجديد قوا و به دست آوردن نيروى لازم براى ادامه فعاليت هاى زندگى نياز به استراحت دارند؛ استراحتى كه به طور اجبارى به سراغ آنها بيايد و حتى افراد حريص را مجبور به انجام آن كند. براى تأمين اين هدف چه عاملى بهتر از خواب تصوّر مى شود كه الزاما به سراغ انسان مى آيد و او را مجبور مى كند كه تمام فعاليت هاى جسمى، و حتى قسمت عمده فعاليت هاى فكرى خود را تعطيل كند، و در نتيجه در استراحتى عميق فرو رود، و در اين مدّت دستگاه هاى بدن بازسازى و آماده تلاش و حركت جديد شوند؟
بدون شك اگر خواب نبود خيلى زود انسان پژمرده و فرسوده و پير و شكسته مى شد. لذا گفته اند: خواب متناسب و آرام رمز سلامت و طول عمر و نشاط جوانى است. جالب اينكه در آيه مورد بحث، «نوم» و «ابْتِغاءَ فَضْلِ اللهِ» را در مقابل يكديگر قرار داده؛ و به گفته بعضى از مفسّران اولى نشانه مرگ و دومى نشانه رستاخيز است. تعبير «ابْتِغاءَ فَضْلِ اللهِ»؛ (بهره گیرى از فضل پروردگار) اشاره به نكته لطيفى است كه هم تلاش و كوشش انسان را در زندگى مورد توجّه قرار مى دهد، و هم فضل الهى را. يعنى از آميختن اين دو به يكديگر، انسان از مواهب جهان بهره مند مى گردد. اين نكته نيز قابل توجّه است كه آيه فوق علاوه بر خواب شب، خواب روز را نيز ذكر مى كند. «مَنامُكُمْ بِالَّليْلِ وَ النَّهارِ» در حالى كه مسلّم است خواب اصولا مربوط به شب مى باشد و آيات قرآن نيز گواه اين معنى است. ولى گاهى شرائطى در زندگى انسان پيش مى آيد كه مجبور مى شود شب بيدار بماند و روز بخوابد، در سفرهاى شبانه، و در مناطق گرم و سوزان كه فعاليت هاى روز به خاطر گرماى هوا متوقّف مى شود اين معنى كاملا مشهود است.
در عصر ما كه بسيارى از مؤسّسات صنعتى و درمانى مجبورند تمام شبانه روز را كار كنند و چون تعطيل كردن برنامه ها ممكن نيست كارگران در سه نوبت به كار وادار مى شوند به همين جهت نياز به خواب روزانه از هر وقت ديگر واضح تر به نظر مى رسد. حال اگر برنامه تنظيم خواب در اختيار انسان نبود و جانشينى خواب روز بجای شب ميّسر نمى گشت؛ مسلّما مشكلات بزرگى در زندگى او پيدا مى شد.
همچنین در آیه47 سوره فرقان بعد از آنكه تصريح مى‌كند: (او کسى است که شب را براى شما پوشش قرار داد)؛ «هُوَ الَّذِىْ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِباسا» روى مسأله خواب تكيه كرده و مى فرمايد: (خواب را مایه استراحت قرار داده)؛ «وَ النَّوْمَ سُباتا». تعبير به «هُوَ اَلَّذِى»؛ (او كسى است كه...) مى تواند اشاره به جنبه توحيدى اين امور باشد كه هر كدام نشانه اى از ذات پاك او است و يا جنبه بخشندگى نعمت كه انسان ولى نعمت خود را بشناسد، و مسلّمآ شناخت ولى نعمت نيز مقدّمه اى براى معرفت او خواهد بود.
جالب اينكه به دنبال آن مى فرمايد: (و روز را وسیله حیات [و حرکت] قرار داد)؛ «وَ جَعَلَ النَّهارَ نَشُورا».(1) كه اشاره به گسترش انسان ها در صحنه زندگى و حركت آنها به سوى مقاصد مختلف حيات باشد؛ و به اين ترتيب با ورود تاريكى شب، شيپور خواب و استراحت نواخته مى شود، و با طلوع آفتاب شيپور بيدارى. و اين احتمال نيز وجود دارد که بتوان گفت: در روشنايى روز روح گسترش پيدا مى كند و انسان كاملا بيدار مى شود؛ كه بى شباهت به نشور روز قيامت و زنده شدن بعد از مرگ نيست. علاوه بر این در سوره نبأ نيز همين معنى با مختصر تفاوتى تكرار شده؛ و مى فرمايد: (و خواب شما را مایه آرامشتان قرار دادیم * و شب را پوششى [براى شما])؛ «وَجَعَلْنا نُومَكُمْ سُباتا * وَ جَعَلْنا اللَّيْلَ لِباسا». همان‌گونه كه لباس، انسان را از بسیاری چیزها حفظ مى كند و مايه سلامت او است؛ تاريكى شب نيز چنين اثرى دارد.
همچنین در آیه11 سوره انفال که از ماجراى جنگ بدر سخن مى گويد به اين نكته اشاره مى كند كه يكى از نعمت هاى خدا به مؤمنان در آن شب تاريخى اين بود كه خواب سبكى شما را فرو گرفت و اين خواب از سوى خداوند مايه آرامش جسم و جان شما گرديد؛ «اِذْ يُغَشِّيْكُمُ النُّعاسُ أَمَنَةً مِنْهُ»؛ (و [یادآورید] هنگامى را که خواب سبکى که مایه آرامش بود از سوى خدا، شما را فرا گرفت). اين خواب آرام بخش مخصوصا بعد از طى آن مسافت نسبتا طولانى، براى آنها سبب تجديد قوا و آمادگى براى جنگ سرنوشت ساز فردا در ميدان بدر بود. جنگى كه به پيروزى چشمگير مسلمانان منتهى شد. تعبير به «نُعاسْ»؛ (خواب سبك) شايد اشاره به اين است كه در عين استراحت آن چنان خواب عميقى بر آنها مسلّط نشد كه دشمن بتواند از موقعيّت استفاده كرده و بر آنها شبيخون زند. به اين ترتيب اصل آن خواب نعمت بود و كيفيّت آن نيز نعمتى ديگر. به هر حال آيه فوق نيز تأكيدى بر تأثير خواب در تمام مراحل، بر روى اعصاب و جسم و جان انسان و تجديد قوا براى تلاش بيشتر و جهاد نيرومند تر است.(2)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.