آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ایشان می فرماید: «كسى كه در هزينه ها ميانه روى كند هرگز فقير نخواهد شد»، اين معنا امروز هم در مقياس كوچك خانواده و هم در مقياس وسيع جامعه ثابت شده است كه اگر از اسراف و تبذير پرهيز شود و در هزينه كردن سرمايه ها صرفه جويى و ميانه روى گردد بسيارى از مشكلات حل مى شود؛ پیامبر(ص) در این رابطه می فرماید: «ميانه روى در مخارج زندگى نيمى از معيشت انسان را تأمين مى كند». البته ميانه روى منحصر به مسائل اقتصادى نیست و در همه كارها حتى در عبادت نیز به ميانه روى توصيه شده است.

امام علي(عليه السلام) در اين كلام كوتاه و نورانىِ خود، اشاره به آثار «ميانه روى» در امور كرده و مى فرمايد: (كسى كه در هزينه كردن ميانه روى كند هرگز فقير نخواهد شد)؛ «مَا عَالَ مَنِ اقْتَصَدَ».
«عال» از ريشه «عيل»(بر وزن عين) در اصل به معناى عيالمند شدن است، لکن به معناى فقير نيز به كار رفته است. بعضى گفته اند اگر از ماده «عول» باشد به معناى فزونى عيال است و اگر از ريشه «عيل» باشد به معناى فقر است و «اقتصاد» به معناى ميانه روى در هر كار مخصوصاً در امور مالى است. اين معنا امروز هم در مقياس كوچك خانواده و هم در مقياس وسيع جامعه ثابت شده است كه اگر از اسراف و تبذير پرهيز شود و در هزينه كردن سرمايه ها صرفه جويى و ميانه روى گردد بسيارى از مشكلات حل مى شود؛ مشكل، زمانى براى فرد يا جامعه پيدا مى شود كه حساب دقيقى براى هزينه ها و نيازها در نظر نگيرد و يا بى حساب و كتاب آنچه را دارد هزينه كند كه به يقين زمانى فرا مى رسد كه فرد يا جامعه در فقر فرو مى روند.
در منابع اسلامى نيز روايات فراوانى در اين زمينه ديده مى شود، از جمله در روايتى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «اَلإقْتِصادُ فِى النَّفَقَةِ نِصْفُ الْمَعِيشَةِ»(1)؛ (ميانه روى در مخارج زندگى، نيمى از معيشت انسان را تأمين مى كند). همچنین در «غرر الحكم» حديثى از اميرمؤمنان(عليه السلام) نقل شده که می فرماید: «مَنْ صَحِبَ الاِقْتِصَادَ دامَتْ صُحْبَةُ الْغِنَى لَهُ وَ جَبَرَ الاِقْتِصَادُ فَقْرَهُ وَ خَلَلَهُ»(2)؛ (كسى كه همنشينِ ميانه روى باشد غنا و بى نيازى پيوسته همنشين او خواهد بود و اقتصاد، فقر او را جبران و مشكلات او را برطرف مى سازد). هم چنین امام صادق(عليه السلام) در حديثی می فرمایند: «ضَمِنْتُ لِمَنْ اِقْتَصَدَ أنْ لَا يَفْتَقِرُ»(3)؛ (من ضمانت مى كنم كسى كه ميانه روى پيشه كند هيچ گاه فقير نشود).
البته ميانه روى نه تنها در مسائل اقتصادى و مالى در مقياس فرد و جامعه، بلكه در همه كارها مطلوب است حتى توصيه شده كه مؤمنان در عبادت كه وسيله قرب الى الله است نيز ميانه روى را از دست ندهند. مرحوم «كلينى» در كتاب «كافى» و در باب اقتصاد در عبادت، حديثی را از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل می کند: «إنَّ هذا الدِّينُ مَتِينٌ فَاَوْغِلُوا فيهِ بِرِفْقٍ وَ لَا تُكَرِّهُوا عِبادَةَ اللهِ إِلَى عِبَادِ اللهِ فَتَكُونُوا كَالرّاكِبِ الْمُنْبَتِّ الَّذِي لَا سَفَراً قَطَعَ وَ لَا ظَهْراً أبْقى»(4)؛ (اين آئين حساب شده و متين است. در اين مسير با مدارا حركت كنيد و بندگان خدا را به عبادت زياد مجبور نكنيد كه همانند سوار وامانده اى مى شويد كه نه به مقصد رسيده و نه حيوان را سالم گذارده است).(5)