آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

کتاب «مناقب آل ابی طالب» که به «المناقب ابن شهر آشوب» مشهور است توسط ابو عبد الله (ابوجعفر) رشیدالدین محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی (488 ق ـ 588 ق) یکی از بزرگترین دانشمندان تاریخ، فقه، کلام و حدیث جهان اسلام تالیف شده است.

کتاب «مناقب آل ابی طالب» که به «المناقب ابن شهر آشوب» مشهور است توسط ابو عبد الله (ابوجعفر) رشیدالدین محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی (488 ق ـ 588 ق) یکی از بزرگترین دانشمندان تاریخ، فقه، کلام و حدیث جهان اسلام تالیف شده است.

علت تالیف کتاب مناقب آل ابی طالب:

ابن شهرآشوب خود در مقدمه کتابش درباره تالیف و تصنیف این کتاب چنین می گوید:
«چون کفر دشمنان امیر المومنین(علی علیه السلام) را دیدم و شیعه و سنی را در مسئله ولایت آن حضرت پر اختلاف یافتم و این درحالی بود که بسیاری از مردم یا از حب خاندان پاک پیامبر (علیهم السلام) سرباز زده و یا اگر محب آنها هستند از اظهار آن محبت بیم دارند، پس از خواب غفلت بیدار شدم و این امر لطفی بود تا حقیقت را از لابلای اختلافات موجود و روایات مختلف نمایان سازم؛ آنگاه راویانی را یافتم که احادیث نبوی را تغییر داده و تحریف کرده و رو به پردازش فضیلت های ساختگی و جعلی نسبت به دیگران آورده بودند و احادیث را تکّه تکّه کرده و قسمت هایی از آن را نقل کرده اند که حقایق را گم و اهل اسلام را از حقیقت الهی ولایت گمراه سازند؛ از طرفی این افراد راویان و ناقلان مناقب اهل بیت (علیهم السلام) را به اتهام غلوّ یا انحراف مورد طعن قرار داده اند. بنابر این و بنابر عوامل و اسباب فراوان دیگر، بر آن شدم که مناقب اهل بیت پیغمبر اسلام را به طور دقیق و مستند در یک مجموعه گردآوری کنم...»

ابواب کتاب مناقب آل ابی طالب:
او کتابش را مجموعاً در بیست و پنج باب مفصل تنظیم کرده است: باب ذکر سیدنا رسول الله (صلی الله علیه و آله)، باب الامامه، باب فی امامه الائمّه الاثنی عشر، باب درجات امیر المومنین علیه السلام، باب ما تفرّد من مناقبه، باب ذکره عند الخالق و عند المخلوقین، باب قضایا امیر المومنین(علیه السلام)، باب النصوص علی امامته، باب تعریف باطنه، باب مختصر من مغازیه، باب ما یتعلق بالآخره من مناقبه، باب النکت و اللطائف، باب فی احواله، باب مناقب فاطمه الزهرا (سلام الله علیها)، باب امامه السبطین، و سپس ابواب امامت هر یک از ائمه(علیهم السلام) از امام حسن مجتبی (علیه السلام) تا امام حسن عسکری (علیه السلام) را آورده و برای هر یک از آنها یک باب جداگانه منعقد کرده است. سپس هر باب را در چندین فصل مرتب کرده است.
قرائن مفقود شدن قسمتی از کتاب مناقب آل ابی طالب:
البته مقداری از ابواب کتاب با توجه به شواهد و قرائن موجود مفقود گشته است؛ زیرا اولاً برخی از مطالبی که خود ابن شهر آشوب در سایر کتاب‌هایش به آن ارجاع داده است در کتاب حاضر موجود نیست؛ ثانیاً باب مربوط به امام عصر ارواحنا فداه و مسائل پیرامون امامت و غیبت آن حضرت که از مهم ترین مسائل کلامی آن زمان بود در کتاب حاضر موجود نیست؛ و ثالثاً ابن شهر آشوب قصد داشت همه آنچه را که درباره مناقب خاندان مطهر نبی اکرم (علیهم السلام) وارد شده جمع کند، در حالی که بسیاری از مسائل و احادیث موجود در منابع کهن در این کتاب موجود نیست؛ رابعاً خود ابن شهر آشوب در مقدمه می گوید که بابی را در مورد اصحاب پیامبر و فضایل آنها منعقد ساخته است ولی در کتاب حاضر موجود نیست.
ویژگی های کتاب مناقب آل ابی طالب:
از مزایا و ویژگی‌های کتاب این است که بسیاری از منابع این کتاب در کتابخانه های ایران و بغداد موجود بوده و گرفتار فتنه های آتش سوزی حشویه، اشاعره، ظاهریون و حنبلیان نشده بود و ابن شهر آشوب به همه آنها دسترسی داشته است. همچنین بسیاری از منابع معتبر تاریخی و حدیثی اهل سنت نیز در زمره منابع این کتاب می باشد. وی فهرستی از منابع شیعه و سنی را که برای تنظیم کتابش به کار گرفته به طور دقیق و کامل آورده است. اما ابن شهر آشوب در مقدمه کتاب می گوید که از سلسله سندها، جرح و تعدیل راویان، تحلیل و استدلال محتوا و دلالت متن احادیث صرف نظر کرده است تا مجموعه ای خلاصه و مفید در دست باشد و الا حجم این مجموعه بسیار بیشتر می شد. اما همه احادیث در منابع موجود که فهرست آنها در مقدمه ذکر شده است یافت می شود.
البته به دلیل اهمیت مسئله امامت و فضائل پیغمبر و خاندان مطهرش(علیهم السلام) کتاب مناقب در تاریخ اسلام فراوان تالیف شده است که بیش از نصف آنها توسط دانشمندان اهل سنت نوشته شده است. با این حال اهل سنت از این همه فضائل و مناقب فقط دوست داشتن زبانی و ظاهری (حبّ) را استنباط کرده اند در حالی که حق و انصاف این است که محتوای این روایات تبعیت و ایمان را می رساند و شیعه این تبعیت و ایمان را سر لوحه خود قرار داده است.
این کتاب توسط ابو عبد الله حسین بن جبیر شاگردِ ابن شهر آشوب تلخیص شده است که نام آن «نخب المناقب لآل ابی طالب» است.
کتاب مناقب ابن شهر آشوب بارها در ایران، هند، عراق، و بیروت به زیور چاپ آراسته گشته است که معروف ترین چاپ تصحیح شده آن چاپ ایران است.