آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

کتب اربعه حدیثی به مجموعه کتاب‌های چهار گانه ای اطلاق می شود که مهمترین منابع استنباط فقها و مجتهدان در مذهب شیعه‌ی اثنی عشری است. این کتابها عبارتند از: 1- الکافی که توسط  مرحوم کلینی تالیف شده است. 2- من لا یحضره الفقیه که توسط  شیخ صدوق  تالیف شده است. 3-تهذیب الاحکام که توسط شیخ طوسی تالیف شده است. 4- الاستبصار فیما اختلف من الاخبار؛ این کتاب نیز توسط شیخ طوسی  تالیف شده است.

کتب اربعه حدیثی به مجموعه کتاب‌های چهار گانه ای اطلاق می شود که مهمترین منابع استنباط فقها و مجتهدان در مذهب شیعه‌ی اثنی عشری است.
کتب اربعه به ترتیب زمان تالیف:
1 ـ الکافی که توسط ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی (م 329 ق) تالیف شده است.
این کتاب در عصر غیبت صغری  و در زمان نیابت نایب چهارم امام عصر ارواحنا فداه یعنی ابوالحسن علی بن محمد سمری رضوان الله علیه تالیف شده است و کلینی آن را بر اساس کتاب های شاگردان اهل بیت (علیهم السلام) و روایت راویان مهم و معتبر شیعه و سنی تدوین کرده و حدود بیست سال برای تالیف آن زحمت کشیده است. این مجموعه روایی چنان گسترده و جامع است که با حدود شانزده هزار روایت مستند و معتبر، حدود دویست روایت بیشتر از کلّ مجموعه روایات صحاح سته اهل سنت را در بر دارد.
کلینی برای تدوین این کتاب تقریباً به همه مراکز علمی و حدیثی زمان خود در ایران، خراسان، شام، عراق و عربستان مسافرت کرده و حتی روستاها را برای اخذ حدیث از بزرگان نیز درنوردیده و به تعلیم و استماع حدیث پرداخته است. از این رو اولین و یکی از مهمترین منابع استخراج و استنباط احکام و معارف اسلامی بویژه معالم جعفری مکتب تشیع به شمار می رود.
این کتاب دارای سه بخش عمده اصول دین، فروع دین (احکام فقهی) و روضه کافی (متفرقّات) می باشد که در مجموع سی و چهار کتاب و سیصد و بیست و شش باب و بیش از شانزده هزار روایت را در بردارد.
2 ـ من لا یحضره الفقیه که توسط ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق (306 – 381 ق) تالیف شده است. شیخ صدوق که یکی از برجسته ترین دانشمندان قرن چهارم در ایران، خراسان، عراق و شام بود، این کتاب را بر پایه روایات معتبر موجود در اصول اربعمائه و همچنین روایات راویان برجسته جهان اسلام که تعداد آنها که همگی از اساتید او بشمار می روند به بیش از سیصد استاد می رسد، تالیف کرده است. این کتاب حدود شش هزار حدیث درباره مسائل و مباحث فقهی را در بر گرفته است این کتاب نیز مثل اصول کافی از همان زمان تالیف مورد توجه علمای اسلام قرار گرفت و همواره مورد تدریس، تشریح، تعلیق و روایت قرار گرفته است، به طوری که ده ها شرح و حاشیه بر آن نوشته شده است و خود کتاب و حتّی نویسنده آن مورد توجه علمای اهل سنت نیز بوده است.
3 ـ تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید که توسط شیخ الطائفه ابو جعفر محمد بن حسن طوسی معروف به شیخ طوسی (م 460 ق) تالیف شده است.
او این کتاب را بر اساس اصول اربعمائه، در جهت استفاده مجتهد از روایات معتبر اهل بیت علیهم السلام برای فتوا دادن در احکام و مسائل شرعی تالیف کرده است که بیش از سیزده هزار و پانصد حدیث مستند را در ذیل حدود سیصد و نود باب آورده است.
این کتاب سومین کتاب معتبر حدیثی شیعه است که شرح‌ها، تعلیقه ها و تلخیص های فراوانی بر آن نوشته شده است و از زمان تالیف تا کنون همواره مورد توجه و اعتماد علمای اسلام قرار دارد.
4 ـ الاستبصار فیما اختلف من الاخبار؛ این کتاب نیز توسط شیخ طوسی (م 460 ق) تالیف شده است. او این کتاب را پس از تهذیب الاحکام نگاشته است که علاوه بر جمع بندی و گردآوری احادیث کامل باب‌های فقهی، احادیث خلاف را نیز گردآورده است؛ یعنی در هر بابی روایات مربوط به مسائل مختلف را آورده و سپس روایاتی را که بر خلاف آن است نیز نقل کرده است. در واقع این کتاب مجموعه ای از روایات متعارض و مخالف و نحوه بررسی و صحت و اعتبار آنها را در بردارد که پیش از آن سابقه و نمونه ای نداشت. او حدود پنج هزار و پانصد روایت متعارض در ابواب مختلف فقهی را در این کتاب آورده است.
شیخ طوسی که کتابخانه استادش سید مرتضی علم الهدی و کتابخانه شاپور بغداد را با بیش از یکصد و پنجاه هزار نسخه بسیار نفیس و ارزشمند در اختیار داشت، این دو کتاب را بر اساس معتبرترین منابع حدیثی جهان اسلام بویژه کتاب های شاگردان اهل بیت پیامبر علیهم السلام به نگارش درآورد. از این رو دارای اعتبار زیادی می باشد.
کتاب استبصار نیز از همان بدو تالیف مورد توجه دانشمندان اسلام قرار گرفته و همواره مورد مراجعه و بررسی بوده است. از این رو شرح ها، تعلیقه ها و تلخیص های فراوانی بر آن نوشته شده است.
مجموع احادیث کتب اربعه چیزی حدود چهل و پنج هزار حدیث است و البته علاوه بر این کتاب‌ها (کتب اربعه) کتاب‌های دیگری مثل مدینه العلم شیخ صدوق نیز بوده اند که در حوادث ناگوار کتاب سوزی و فتنه های کوردلان جهان اسلام و متعصبان نادان حَشویه از میان رفته اند.

نکته قابل ذکر آنکه در قرون متاخر جوامع حدیثی بسیار بزرگی که علاوه بر احادیث فقهی، روایات مختلف دیگری را نیز در بر داشتند تالیف شد.
کتب حدیثی متاخرین:
1 ـ الوافی فی جمع احادیث الکتب الاربعه تالیف محمد محسن فیض کاشانی، 2 ـ مستدرک کتاب الوافی که توسط مولی محمد هادی نوه برادر فیض کاشانی نوشته شده است، 3 ـ تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه که توسط شیخ محمد بن حسن حرّ عاملی تالیف شده است، 4 ـ بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار علیهم السلام که توسط علامه محمدباقر مجلسی تالیف شده است، 5 ـ عوالم العلوم و المعارف که بیش از یکصد مجلد و حدود چهار برابر حجم کتاب بحار الانوار بوده و امروزه بیشتر مجلدات آن در دست نیست. این کتاب روایی عظیم توسط مولی عبدالله بن نورالله بحرانی معاصر علامه مجلسی تالیف شده است، 6 ـ الشفا فی حدیث آل المصطفی که توسط شیخ محمدرضا بن عبد الله تبریزی تالیف شده است، 7 ـ جامع الاحکام فی الحدیث این کتاب در بیش از بیست و پنج مجلد خطی است که توسط سید عبد الله شبّر نوشته شده، 8 ـ مستدرکات الوسائل که توسط محدّث خبیر میرزا حسین نوری نوشته شده و به عنوان مستدرکی برای وسائل الشیعه نوشته است، 9 ـ «البحر الزخار فی شرح احادیث الائمه الاطهار فی الفروع خاصه که توسط سید محسن امین نویسنده کتاب ارزشمند اعیان الشیعه نگاشته شده است.