آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ابوالحسن محمد بن ابى احمد حسین بن موسى بن محمد بن موسى بن ابراهیم المجاب بن موسى الکاظم(علیه السلام) (359 ـ 406 ق) یکى از بزرگترین علماى شیعه است که خدمات بسیارى در مسیر حفظ ارزش‌ها و میراث علمى مذهب تشیع انجام داده است. دلیل شهرت او بیشتر به خاطر تالیف کتاب گران‌ سنگ «نهج البلاغه» مى باشد که در آن خطبه‌ها، نامه ها و کلمات حکمت آمیز حضرت على (علیه السلام) را گرد آورده است. سید رضى در بغداد متولد شد و در همانجا وفات یافت.

ابوالحسن محمد بن ابى احمد حسین بن موسى بن محمد بن موسى بن ابراهیم المجاب بن موسى الکاظم(علیه السلام) (359 ـ 406 ق) یکى از بزرگترین علماى شیعه است که خدمات بسیارى در مسیر حفظ ارزش‌ها و میراث علمى مذهب تشیع انجام داده است. دلیل شهرت او بیشتر به خاطر تالیف کتاب گران‌ سنگ «نهج البلاغه» مى باشد که در آن خطبه‌ها، نامه ها و کلمات حکمت آمیز حضرت على (علیه السلام) را گرد آورده است. سید رضى در بغداد متولد شد و در همانجا وفات یافت. او از طرف پدر به حضرت موسى بن جعفر(علیه السلام) و از طرف مادر به امام زین العابدین(علیه السلام) منسوب است.

جایگاه اجتماعی و خانوادگی سید رضی:
وى در خانواده اى به دنیا آمد که سال‌ها وزارت حکومت آل بویه (که حکومتى شیعه بود) را به عهده داشتند. او برادر بزرگ سید مرتضى علم الهدى بود و هر دو برادر به سید شریف لقب و شهرت یافتند، سید رضى در سال 396 ق و به قولى در 406 ق به مقام نقابت رسید و اولین کسى بود که از میان آل ابى طالب خلعت سیاه نقابت را برتن کرد، از این رو، او را نقیب الطالبیین و ذوالحسنیین (یا ذو الحسبتین) لقب داده اند. این جایگاه سید رضى چنان پر اهمیت است که حتى مورخان و دانشمندان (رجال و تراجم) اهل سنت مثل ذهبى نیز آن را موقعیتى کم‌ نظیر در تاریخ اسلام تلقی کرده اند.

او پس از گذران ایام رشد و بالندگى از شهر خود بغداد به برخى از شهرهاى مناطق اسلامى مسافرت کرد تا دانش حدیثى و تاریخى خود را افزایش دهد و در طى این مسافرت ها از حضور اساتید فراوانى بهره برد که عده‌ای از آنها از علماى برجسته شیعه و برخى دیگر از علماى اهل سنت بودند.
اساتید سید رضى:
1 ـ شیخ مفید معروف به ابن معلم که سید رضىّ برخى از کتاب‌هایش را به ابتکار و پیشنهاد وى نوشته است؛ 2 ـ ابو سعید سیرافى دانشمند معروف ادبیات عرب که حکایت معروفى درباره او و سید رضى در منابع تاریخى با این مضمون ذکر شده است که: روزى سیرافى از سید رضىّ پرسید که علامت نصب عمر در جمله چیست؟ شاگرد على رغم کم بودنِ سنش در پاسخ گفت: بغض على (علیه السلام) و استاد از تیز هوشى شاگرد در شگفت ماند؛ 3 ـ ابو على فارسى؛ 4 ـ ابو الفتح عثمان بن جنى موصلى؛ 5 ـ ابوالحسن على بن عیسى ربعى بغدادى؛ 6 ـ قاضى القضاه ابوالحسن عبدالجبار شافعى معتزلى؛ 7 ـ ابواسحاق ابراهیم بن احمد طبرى مالکى؛ 8 ـ ابو محمد هارون بن موسى تلعکبرى.

موقعیت سید رضی در نزد شیخ مفید:
شاگردى او و برادرش سید مرتضى در نزد استادشان شیخ مفید بدین خاطر بود که شیخ مفید شبى در خواب حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) را مى بیند که دو کودکش حسن و حسین(علیهما السلام) را به او سپرد و از او خواست به آنها فقه بیاموزد. او از این رویا تعجب کرد. اما تعجب انگیزتر اینکه در ظهر همان روز براى نماز به مسجد کرخ رفته بود، زنى به همراه خدمه اش، دو کودک را آورد و از شیخ خواست به آنها فقه بیاموزد، شیخ گریست و تعلیم آنها را پذیرفت، آن دو کودک سید رضى و برادرش سید مرتضى بودند.
سید رضى براى تربیت شاگردان خود مدرسه اى به اسم دارالعلم تاسیس نمود و شاگردان زیادى نیز تربیت کرد:
شاگردان سید رضى:
1 ـ ابوالمعالى احمدبن على بن قدامه؛ 2 ـ ابو زید سید عبدالله بن على کیابکى؛ 3 ـ ابو الاغر محمد بن همام بغدادى؛ 4 ـ مهیار بن مرزویه دیلمى؛ 5 ـ نجاشى صاحب رجال نجاشى؛ 6 ـ شیخ جعفر بن محمد دوریستى؛ 7 ـ قاضى سید ابوالحسن على بن بندار؛ 8 ـ عبدالرحمن بن احمد بن یحیى؛ 9 ـ شیخ ابوعبدالله محمد بن على حلوانى.
او کتاب‌های فراوانى نیز تالیف کرده است.
کتاب های سید رضى:
1 ـ نهج البلاغه که خودش نیز بر آن شرح نوشته است؛ 2 ـ خصائص الائمه؛ 3 ـ مجازات الآثار النبویه؛ 4 ـ حقائق التاویل فى متشابه التنزیل؛ 5 ـ معانى القرآن؛ 6 ـ تعلیق خلاف الفقهاء که کتابى فقهى است؛ 7 ـ المناقب الفاخره فى العتره الطاهره؛ 8 ـ دیوان سید رضى؛ 9 ـ الحسن من شعر الحسین که گزیده اى از شعر ابن حجّاج است؛ 10 ـ الامثال که ابن ظهیر اربلى آن را با عنوان مختصر امثال الشریف الرضى تلخیص کرده است.

موقعیت علمی سید رضی:
سید رضى بیشتر به علت تدوین کتاب «نهج البلاغه» که در بردارنده کلمات گهربار على بن ابى طالب (علیه السلام) است، شهرت دارد. علاوه بر این جایگاه خانوادگى او که وى را به ذو النقابتین، ذو الحسبتین یا ذو الحسنیین معروف کرده بود باعث شهرت او در میان همه فرقه ها شده است. همچنین، فقاهت و سایر ابعاد علمى او نیز مورد توجه علماى اسلام بویژه شیعه قرار گرفته است و حتى برخى از نظرات فقهى او را بر نظرات برادرش سید مرتضى نیز ترجیح داده اند. وى در زمینه علوم قرآن نیز کتاب «حقایق التنزیل» را نگاشته که از جهت قوت، برخى آن را بر تبیان شیخ طوسى ترجیح داده اند. همچنین وى در علم کلام و اصول اعتقادى شیعه بسیار چیره دست بود.

جایگاه سید رضى از نگاه اهل سنت:
شخصیت سید رضى چنان بر جسته است که علماى اهل سنت مثل ثعالبى و ابن جوزى به تمجید و توصیف او پرداخته اند.
 از این رو کتاب‌های فراوانى درباره شخصیت وى نوشته شده است مثل: 1 ـ «مقامه خیالیه» که ابوالخیر طبّاع (م 1329 ق) در مقایسه سید رضى و متنبى (شاعر) نوشته است؛ 2 ـ کتاب «حیاه الشریف الرضى» که توسط عبدالحسین حلّى (م 1377 ق) تدوین شده است؛ 3 ـ الشریف الرضى که ادیب بغدادى (1364 ق) آنرا نوشته است؛ 4 ـ «عبقریه الشریف الرضى» که زکى مبارک مصرى (م 1371 ق) آن را در دو مجلد تالیف کرده است.