آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

شمس الدین ابو جعفر محمد بن زین الدین علی بن حسام الدین ابراهیم بن حسین بن ابراهیم بن ابی الجمهور شیبانی احسائی معروف به ابن ابی الجمهور احسائی (840ق- بعد از 901 ق) یکی از بزرگترین دانشمندان شیعه در قرن نهم هجری است که تقریباً در همه زمینه های علمی مرسوم در آن زمان از طبیعیات و ریاضیات گرفته تا تاریخ و حدیث و فقه متبحر و صاحب نظر بود.
وی در یکی از روستاهای شهر احسای عربستان به دنیا آمده و در همانجا رشد کرد و برای تکمیل مراتب تحصیل و تحقیق به عراق سفر کرد. وی سپس به شهرهای مختلف عراق، عربستان، ایران و شام مسافرت کرده و از حضور علمای آن دیار بهره برد و به ترویج معالم و معارف اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) پرداخت.

شمس الدین ابو جعفر محمد بن زین الدین علی بن حسام الدین ابراهیم بن حسین بن ابراهیم بن ابی الجمهور شیبانی احسائی معروف به ابن ابی الجمهور احسائی (840ق- بعد از 901 ق) یکی از بزرگترین دانشمندان شیعه در قرن نهم هجری است که تقریباً در همه زمینه های علمی مرسوم در آن زمان از طبیعیات و ریاضیات گرفته تا تاریخ و حدیث و فقه متبحر و صاحب نظر بود. از این رو به او «جامع المنقول و المعقول» می گفتند.
او در یکی از روستاهای شهر احسای عربستان به دنیا آمده و در همانجا رشد کرد و برای تکمیل مراتب تحصیل و تحقیق به عراق سفر کرد. وی سپس به شهرهای مختلف عراق، عربستان، ایران و شام مسافرت کرده و از حضور علمای آن دیار بهره برد و به ترویج معالم و معارف اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) پرداخت.
اساتید ابن ابی الجمهور:
1ـ پدرش زین الدین علی بن ابراهیم بن ابی الجمهور که نقش ویژه ای در شکل گیری شخصیت علمی و معنوی وی داشت؛ 2ـ سید شمس الدین محمد بن شهاب الدین احمدموسوی حسینی؛ 3ـ شیخ عبد اللهبن فتح الله بن رضی الدین واعظ قمی؛ 4ـ حسن بن عبد الکریم فتّال؛ 5ـ شیخ علی بن هلال جزایری؛ 6ـ شیخ حرز الدین اوائلی بحرانی؛

ابن ابی الجمهور در طی مسافرت های خود به شهرهای مختلف جهان اسلام و بهره گیری از حضور اساتید برجسته به جذب و تربیت شاگردان مستعد در آن شهرها نیز می پرداخت.

شاگران ابن ابی الجمهور:
1ـ سید محسن بن محمد رضوی قمی؛ 2ـ ربیعه بن جمعه عبری عبادی جزائری؛ 3ـ سید شرف الدین محمود بن سید عطاء الدین طالقانی؛ 4ـ شیخ محمد بن صالح غروی حلّی؛ 5ـ بهرام بن بهرام بن علی استر آبادی.
وی از جمله دانشمندانی است که به علت گستردگی اطلاعات و دانش از طرفی و ذوق سرشار و ذهن فعال خود از سوی دیگر، علاوه بر تدوین کتاب در حال سکونت، درحال سفر نیز به تالیف و تدوین کتاب می پرداخت؛ از این رو کتاب های منسوب به وی بسیار زیاد است و تقریبا در همه زمینه های علمی کتاب نگاشته است.

کتب ابن ابی الجمهور:
1ـ الاقطاب الفقهیه و الوظایف الدینیه علی مذهب الامامیه که با تحقیق محمد حسون در قم به چاپ رسیده است؛ 2ـ الرساله البرمکیه فی فقه الصلاه؛ 3ـ الانوار المشهدیه فی شرح الرساله البرمکیه؛ 4ـ التحفه الحسینیه فی شرح الالفیه للشهید الاوّل؛ 5ـ المسالک الجامعه فی شرح الرساله الالفیه للشهید الاوّل؛ 6ـ بدایه النهایه فی الحکمه الاشراقیه؛ 7ـ عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه که از جمله مهمترین کتاب های حدیثی است و بسیاری از احادیث معرفتی و اخلاقی را در بردارد؛ 8ـ معین الفکر فی شرح الباب الحادی عشر؛ 9ـ معین المعین فی شرح معین الفکر؛ 10ـ مسالک الافهامفی علم الکلام؛ 11ـ المجلی لمرآه المنجی فی شرح مسالک الافهام؛ 12ـ مناظرات مع الغافلین کالهروی و غیره که مجموعه ای از مناظرات و گفتگوهای او با مخالفان شیعه و اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) است؛ 13ـ مجموعه الاخبار؛ 14ـ مدخل الطالبین فی اصول الدین؛ 15ـ اجداد الائمه (علیهم السلام) ؛ 16ـ مجموعه المواعظ و النصایح؛ 17ـ الرساله الجمهوریه؛ 18ـ الطوالع المحسنیه؛ 19ـ زاد المسافرین فی اصول الدین؛ 20ـ کشف البراهین فی شرح زاد المسافرین؛ 21ـ الدرر اللئالی العمادیه فی الحدیث؛ 22ـ الاحادیث الفقهیه ؛23ـ مفتاح الفکر فی شرح باب الحادی عشر؛ 24 ـ موضح الدرایه لشرح باب البدایه فی الحکمه؛ 25ـ کاشف الحال عن احوال الاستدلال فی اصول الفقه؛ 26ـ النور المنجی من الظلام.
چنان که از نام کتاب های وی روشن است او در دانش های متعددی کتاب نوشته است و در سنگر دفاع از حریم عقاید، تاریخ و فقه تشیع تلاش و مبارزه فراوانی به انجام رسانده است اما او بیشتر به دلیل تالیف کتاب حدیث عوالی اللئالی شهرت دارد که از منابع و مآخذ مهم دانشمندان متاخر به شمار می رود. البته نظرات وی در کلام شیعه، اصول فقه و فقه نیز مورد توجه و عنایت متاخران بوده و هست به طوری که او را شایسته اطلاق نام فقیه، حکیم، متکلم، محدث، مورخ، عالم به انساب، و اصولی متبحر گردانده است. ابن ابی الجمهور نوآوری هایی نیز از لحاظ ارائه ساختار جدید برای عرضه احادیث و فقه و حتی از جهت ارائه قواعد و مبانی در دانش هایی مثل اصول فقه و کلام داشته است که در کتاب هایش موجود است مانند اینکه او مبتکر قاعده جمع در تعارض ادله است (قائده: الجمع مهما امکن اولی من الطرح ).