آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«اصحاب الجنّة» داستان ده فرزند بود كه باغ بزرگى را از پدر به ارث برده بودند، پدرشان مرد نيكوكار و سخاوتمندى بود و از ميوه هاي باغش به فقرا مي بخشيد؛ ولى فرزندان بخيل و ناخلف، به گمان اين كه بخش زيادى از اين درآمد به جيب فقرا و نيازمندان مى ريزد تصميم گرفتند كه يك روز صبح، پيش از بيدار شدن فقرا، تمام محصول را چيده و منتقل نمايند.؛ اما خداوند نيز مجازات سخت و دردناكى براى آنها قرار داد و شبانه به وسیله صاعقه اي مرگبار باغ سرسبزشان را به خاکستر سیاهی تبدیل کرد.

در قرآن به داستان عبرت انگيزى از گروه بخيلان و سرنوشت سياه آنها اشاره مى كند. گروهى كه قرآن مجيد از آنها، به «اصحاب الجنّة»؛ (صاحبان باغ) ياد كرده است، به نظر بعضى از مفسّران، آنها گروهى از بنى اسرائيل بودند كه در «يمن» در نزديكى «صنعا» زندگى مى كردند. بعضى از محققان، وجود كلمه «حرد» را در ادامه اين آيات كه به معنى «منع» مى باشد و از واژه هاى متداول «يمن» است، اشاره به اين معنى مى دانند كه آنها اهل يمن بودند. آنها ده نفر بودند كه باغ بزرگى را از پدر به ارث برده بودند، پدرشان مرد نيكوكار و سخاوتمندى بود و هنگامى كه ميوه ها و ثمره هاى باغ نمايان مى گشت، در باغ را بر روى مستمندان مى گشود تا آنها بهره كافى ببرند كه اين امر مايه بركت و وسعت اموال پدر گشته بود؛ ولى فرزندان بخيل و ناخلف، به گمان اين كه بخش زيادى از اين درآمد به جيب فقرا و نيازمندان مى ريزد و دليلى هم ندارد كه اموال خودشان را اين گونه ببخشند؛ تصميم گرفتند اجازه ندهند حتى يك فقير هم وارد باغ آنها شود. به همين خاطر تصمیم گرفتند که یک روز صبح، بی سر و صدا با جمعی کارگر زبده به باغ بروند و پیش از آن که فقرا بیدار شده و با خبر گردند، تمام محصول را چیده و منتقل نمایند. «برسوئى» در «روح البيان» مى گويد: «اين ماجرا مربوط به زمان كمى بعد از حضرت مسيح(عليه السلام) است. آنها پدرى داشتند بسيار سخاوتمند كه از آن باغ به اندازه نياز سال خود بر مى داشت و بقيه را به نيازمندان مى داد و به اين ترتيب، مقدار قابل ملاحظه اى نصيب فقرا مى شد كه روزهاى زيادى از آن براى معيشت خود بهره مى گرفتند؛ ولى هنگامى كه پدر از دنيا رفت، فرزندان گفتند: اگر ما كار پدرمان را ادامه دهيم، زندگى بر ما مشكل مى شود؛ در حالى كه ما عيالمنديم و در ميان خود سوگند ياد كردند كه در آغاز صبح، هنگامى كه هنوز تاريكى به طور كامل از بين نرفته، ميوه ها را بچينند؛ حتى براى اين سخن خود، ان شاء اللّه هم نگفتند».(1) خداوند نيز مجازات سخت و دردناكى براى آنها قرار داد، قرآن مي فرمايد: «فَطَافَ عَلَيهَا طَائِفٌ مِنْ رَبِّكَ وَ هُمْ نَائِمُونَ»(2)؛ (هنگام شب، در آن موقع كه همه آنها در خواب بودند، عذابى فراگير از ناحيه پروردگارت بر تمام باغ فرود آمد). آرى! آتشى سوزان و صاعقه اى مرگبار، چنان بر آن باغ فرود آمد كه: «فَاَصْبَحَتْ كَالصَّريمِ»(3)؛ (آن باغ خرم و سر سبز به صورت خاكستر سياه درآمد).
احتمال ديگر نيز وجود دارد كه «صريم» به معنى درخت بدون ميوه باشد؛ يعنى، «صاعقه» فقط تمام ميوه ها را از بين برد و تنها چوبى از درختان باقى ماند و صبح روز بعد، هنگامى كه خوشحال و راضى از نقشه خودشان به باغ آمدند؛ به محض ورود به باغ و ديدن آن منظره وحشتناك، فرياد كشيدند و گفتند: «فَلَمَّا رَأَوْهَا قَالُوا اِنَّا لَضَالُّونَ * بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ»(4)؛ (ما راه را گم كرده ايم، ما همه چيز را از دست داديم * بلكه ما محروميم). ممكن است تعبير «اِنَّا لَضَالُّونَ» اشاره به اين داشته باشد كه آنها در آغاز باور نداشتند كه اين باغ سوخته، همان باغ سرسبز و پر ميوه آنهاست؛ ولى هنگامى كه دقت نمودند از قرائن فهميدند كه اين باغ، همان باغ خودشان است كه چنين نابود شده است. لذا گفتند: «بَلْ نَحْنُ مَحرُومُونَ». احتمال ديگر نيز وجود دارد كه اين گم كردن راه خداست؛ زيرا آنها سعادت و خوشبختى خود را در «بُخل» مى پنداشتند، در حالى كه راه صحيح همان راه پدر سخاوتمندشان بود. در ادامه اين آيات آمده است: اين گروه بخيلان به زودى از خواب «غفلت» بيدار شدند و به ملامت يكديگر پرداختند و اعتراف به گناه كردند و تصميم گرفتند در آينده اين كار را تكرار نكنند و از خداوند، باغى بهتر از آن را خواستند. در بعضى از روايات آمده است كه خداوند، توبه آنها را قبول كرد و باغى بهتر و پربارتر به آنها عنايت فرمود. به هر حال آيه فوق، بيانگر عواقب دردناك «بُخل» و انحصارطلبى است كه حتى در دنياى مادى نيز «بُخل» كارساز نيست. قابل توجه است كه قرآن در آغاز اين آيات، مى گويد: «ما مردم مكه را نيز با چنين امتحانى آزموديم؛ همان گونه كه «اصحاب الجنّة» را آزمايش كرديم» و گويا اين تعبير، اشاره به قحطى و خشكسالى شديدى بود كه بر اثر «بخل» و ترك انفاق در مكه روى داد و ثروتمندان بخيل را به روز سياه نشاند.(5)