آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در قرآن با اشاره به غرور برخی افراد کم ظرفیت می فرماید: «امّا انسان هنگامى كه خداوند او را به عنوان امتحان اكرام مى ‏كند و نعمت مى‏ بخشد مغرور مى‏ شود و مى‏ گويد پروردگارم مرا گرامى داشته است!». تأكيد قرآن بر اين است كه سخنِ انسان نه تنها از روی شکرگذاری و سپاس پروردگار نبوده؛ بلکه ناشی از غرور و نخوت اوست و به همين دليل نه تنها اثر مطلوب و سازنده‏ اى بر آن مترتّب نمى‏ شود؛ بلكه سرچشمه سركشى و طغيان او نیز مى‏ گردد.

در آيه 15 سوره «فجر» سخن از طبيعت انسان يا به تعبير ديگر طبيعت انسان هاى تربيت نايافته و كم ظرفيّت است كه به هنگام نعمت و قدرت مغرور و سركش مى‏ شوند، مى‏ فرمايد: «فَاَمَّا الْاِنْسَانُ اِذَا مَا اِبْتَلَيهُ رَبُّهُ فَاَكْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّى اَكْرَمَنِ»؛ (امّا انسان هنگامى كه خداوند او را به عنوان امتحان اكرام مى‏ كند و نعمت مى‏ بخشد [مغرور مى ‏شود و] مى‏ گويد: پروردگارم مرا گرامى داشته است!).
اگر اين سخن از سر شكرگزارى و سپاس پروردگار بود به يقين مايه تواضع و كمك به يتيمان و مسكينان مى‏ شد، ولى همان گونه كه لحن آيات بعد از آن نشان مى ‏دهد اين سخن از روى غرور و نخوت است و به همين دليل نه تنها اثر مطلوب و سازنده ‏اى بر آن مترتّب نمى‏ شود؛ بلكه سرچشمه سركشى و طغيان نیز مى‏ گردد. خداوند در جای دیگری به همه انسانها هشدار مى‏ دهد و از اينكه فريب زرق و برق دنيا را بخورند و به آن مغرور شوند و در دام شيطان بيفتند بر حذر مى‏ دارد، مى‏ فرمايد: «يَا ايُّهَا النَّاسُ ... اِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَ لَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ»(1)؛ (اى مردم! ... وعده الهى حق است مبادا زندگىِ دنيا شما را بفريبد و مغرور سازد و مبادا شيطان شما را فريب دهد!). جالب اينكه اسباب غرور در اين آيه دو چيز شمرده شده: «زرق و برق دنيا» و «شيطان» و اين تعبير نشان مى‏ دهد كه گاه انسان بى آنكه از زندگى مادّى مرفّهى برخوردار باشد تنها با مشتى خيالات بى اساس مغرور مى‏ شود و براى خود مقام و شخصيّتى مى‏ پندارد، در برابر حق سركشى مى‏ كند و در دام شيطان گرفتار مى ‏شود. درست است كه دنياى پر زرق و برق، يكى از دام هاى شيطان است؛ ولى گاه خيال و پندار هم سرچشمه نفوذ شيطان مى‏ گردد و انسان با آن دلخوش مى ‏شود.(2)