آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در روایات اسلامی آثار منفی فراوانی برای حسادت شمرده شده است مانند: از بین برنده حسنات، بدترین بیماری اخلاقی، سرآغاز صفات رذیله، شقاوت دنیا و آخرت و ... با دقت در این مفاهیم پی به این حقیقت می بریم که در روایات اسلامی درباره کمتر صفتی از صفات رذیله چنین تعابیری دیده می شود؛ چرا که آتش حسد می تواند تمام خرمن سعادت انسان و حسنات او را بسوزاند و زحمات یک عمر او را بر باد دهد به گونه ای که دست خالی از دنیا برود.

در روايات اسلامى نكوهش شديدى از صفت «حسد» شده به گونه‏ اى كه درباره كمتر صفتى از صفات رذيله چنين نكوهشی ديده مى‏ شود، به عنوان نمونه كافى است كه به چند حديث زير كه گوشه كوچكى از آن احاديث است نظر بيفكنيم:
1. در حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه و آله) مى‏ خوانيم: «اَلْحَسَدُ يَأْكُلُ الْحَسَنَاتِ كَمَا تَأْكُلُ النَّارُ الْحَطَبَ»(1)؛ (حسد، حسنات را مى‏ خورد همان گونه كه آتش، هيزم را مى‏ خورد). اين تعبير به خوبى نشان مى ‏دهد كه آتش حسد مى‏ تواند تمام خرمن سعادت انسان و حسنات او را بسوزاند و زحماتِ يك عمر او را بر باد دهد به گونه ‏اى كه دست خالى از دنيا برود.
2. همين معنى به صورت شديدترى از امام باقر و امام صادق(عليهما السلام) نقل شده است، مى‏ فرمايند: «اِنَّ الْحَسَدَ يَأْكُلُ الْاِيمَانَ كَمَا تَأْكُلُ النَّارُ الْحَطَبَ»(2)؛ (حسد، ايمان را مى‏ خورد همان گونه كه آتش، هيزم را مى‏ خورد). آرى صفت رذيله حسد نه تنها خرمنِ حسنات را مى‏ سوزاند كه خرمنِ ايمان را نيز خاكستر مى ‏كند.
3. در حديث ديگرى از اميرمؤمنان(عليه السلام) آمده است: «اَلْحَسَدُ شَرُّ الْاَمْرَاضِ»(3)؛ (حسد بدترين بيمارى اخلاقى است). طبق اين حديث هيچ بيمارى اخلاقى بدتر از حسد نيست.
4. از همان حضرت(علیه السلام) نقل شده است كه فرمود: «رَأْسُ الرَّذَائِلِ الْحَسَدُ»(4)؛ (سرچشمه صفات رذيله، حسد است).
5. و نيز از همان حضرت(علیه السلام) در يك تعبير كنايى آمده است كه فرمود: «لِلَّهِ دَرُّ الْحَسَدِ مَا اعْدَلَهُ بَدَءَ بِصَاحِبِهِ فَقَتَلَهُ»(5)؛ (آفرين بر حسد! چقدر عدالت ‏پيشه است، نخست به سراغ‏ صاحبش مى ‏رود و او را مى ‏كشد!).
6. باز از همان حضرت(علیه السلام) نقل شده كه فرمود: «ثَمَرَةُ الْحَسَدِ شَقَاءُ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ»(6)؛ (ميوه درخت حسد، شقاوت دنيا و آخرت است!).
7. در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) آمده است: «آفَةُ الدِّينِ الْحَسَدُ وَ الْعُجْبُ وَ الْفَخْرُ»(7)؛ (آفت دين و ايمان [سه چيز است] حسد و خودبزرگ بينى و فخرفروشى).
8. امام صادق(عليه السلام) مى‏ فرمايد: «هنگامى كه موسى بن عمران(عليه السلام) با خدا مناجات مى‏ كرد چشمش به مردى افتاد كه در سايه عرش الهى قرار داشت، عرض كرد: «يَا رَبِّ مَنْ هَذَا الَّذِى قَدْ اَظَلَّهُ عَرْشُكَ»؛ (خداوندا! اين كيست كه عرش تو بر سر او سايه افكنده است؟!) فرمود: «يَا مُوسَى هَذَا مِمَّنْ لَمْ يَحْسُدِ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»؛ (اى موسى! اين از كسانى است كه نسبت به مردم در برابر آنچه خداوند از فضلش به آنها ارزانى داشته، حسد نورزيده است)».(8)
9. در حديث ديگرى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) مى‏ خوانيم: «سِتَّةٌ يَدْخُلُونَ النَّارَ قَبْلَ الْحِسَابِ بِسِتَّةٍ»؛ (شش گروهند كه قبل از حساب الهى وارد آتش دوزخ مى‏ شوند به خاطر شش چيز!) «قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هُمْ؟»؛ (عرض كردند اى رسول خدا! آنها كيانند؟) «قَالَ: الْامَرَاءُ بِالْجَوْرِ، وَ الْعَرَبُ بِالْعَصَبِيَّةِ، وَ الدَّهَاقِينُ بِالتَّكَبُّرِ، وَ التُّجَّارُ بِالْخِيَانَةِ، وَ اهْلُ الرُّسْتَاقِ بِالْجَهَالَةِ، وَ الْعُلَمَاءُ بِالْحَسَدِ»(9)؛ (فرمودند: زمامداران به خاطر ظلم و بيدادگرى، عرب به خاطر تعصّب، كدخدايان و خان‏ها به خاطر تكبّر، تجّار به خاطر خيانت به مردم، روستاييان به خاطر جهل و دانشمندان به خاطر حسد!). به اين ترتيب حسد در درجه اول بلاى بزرگ براى دانشمندان است!
10. اين بحث را با حديث ديگرى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) به پايان مى‏ بريم هر چند احاديث در اين زمينه بسيار است. فرمود: «اِنَّهُ سَيُصِيبُ اُمَّتِى دَاءُ الْاُمَمِ! قَالُوا: وَ مَاذَا دَاءُ الْاُمَمِ؟! قَالَ: الْاَشَرُ وَ الْبَطَرُ وَ التَّكَاثُرُ وَ التَّنَافُسُ فِى الدُّنْيَا، و التَّبَاعُدُ و التَّحَاسُدُ حَتَّى يَكُونَ الْبَغْىُ، ثُمَّ يَكُونَ الْهَرْجُ!»(10)؛ (به زودى بيمارى [بزرگ] امّتها، امّت مرا فرا مى‏ گيرد! عرض كردند: بيمارى [بزرگ] امّتها چيست؟ فرمود: هوسرانى و عيّاشى و فزون‏ طلبى، مسابقه در دنياپرستى، اختلاف و نفاق و حسد نسبت به يكديگر و سرانجام به ظلم و ستم و سپس به هرج و مرج مبتلا مى‏ شوند!).(11)