آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در ترسیم مقدار و کمیت «انفاق» به پیامبر(ص) می فرماید: «بيش از حد انفاق مكن، تا مورد سرزنش قرارنگيرى و از كار فرو نمانى». خداوند هم بخل و هم زیاده روی در انفاق را نمى پسندد. از سوی دیگر، توصیه مى كند بسان انباردار، اجناس اضافى را حفظ نكنيد، بلكه مازاد بر نياز خود، همسر و فرزندانتان را در راه خدا انفاق كنيد. هم چنین ملاک در انفاق واقعی آن است که آنچه را خود دوست دارید برای انفاق انتخاب کنید.

خداوند در آیه 219 سوره بقره می فرماید: «يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ»؛ مفسّران در تفسير واژه «عفو» اختلاف نظر دارند، كه به سه مورد آن ـ كه قابل ملاحظه است ـ اشاره مى شود.
1. تعادل در انفاق، نه اسراف و نه تبذير؛(1)
در روایت است که پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) در منزل جهت نماز ظهر آماده مى شد، يك دست لباسش را شسته و آن را روى بند انداخته بود تا بخشكد، و لباس ديگر را به نيازمندى بخشید كه در خانه اش را كوبيده بود، و دیگر لباسى براى رفتن به مسجد نداشت. مسلمانان منتظر حضرت بودند تا نماز جماعت  را برگزار كنند، امّا خبرى از پيامبر(صلى الله عليه وآله) نبود. در اينجا آيه 29 سوره «اسراء» نازل شد و به پیامبر(صلی الله علیه و اله) دستور داد که: «وَ لا تَجْعَلْ يَدَکَ مَغْلُولَةً إِلي‏ عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً»؛ (هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن [و ترک انفاق و بخشش منما] و بیش از حدّ [نیز] دست خود را مگشای، تا مورد سرزنش قرار گیری و از کار فرومانی!).(2)
البتّه غالب مردم در انفاق زياده روى نمى كنند، و از اين جهت نيازى به سفارش ندارند، امّا دچار بخل و كوتاهى در انفاق مى شوند و برای دادن مبلغ مختصرى دست و قلب آنها مى لرزد. طبق اين تفسير، آيه شريفه نه بخل در انفاق را مى پسندد، و نه زياده روى در انفاق را سفارش مى كند، بلكه توصيه به حدّ وسط و اعتدال در انفاق مى كند.
2. اجناس اضافى؛(3)
طبق اين تفسير، خداوند سفارش مى كند كه اجناس اضافى را حفظ نكنيد، و بسان انباردارى مباشيد كه عمرى در حفظ آن اموال تلاش و كوشش مى كند، و پس از مرگ آنها را در اختيار ورثه قرار مى دهد، تا آنها استفاده كنند و او بايد جوابگو باشد. بلكه آنچه اضافه بر نياز خود و همسر و فرزندانتان است را در راه خدا انفاق كنيد.
3. چيزهاى خوب و برگزيده؛(4)
هر چند انفاق لباسهاى دست دوم قابل استفاده نيز اشكالى ندارد، امّا انفاق واقعى آن است كه آنچه را دوست دارى و بهتر است، براى انفاق انتخاب كنى. به تعبير قرآن مجيد انسان در صورتى به مقام برّ و نيكوكارى مى رسد كه از بهترين ها انفاق كند. «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»(5)؛ اگر انسان به هنگام انفاق بهترين اموالش را انتخاب كند نورانيّت خاصّى برايش ايجاد شده، و قلب و روحش روحانيّت عجيبى پيدا مى كند. اولياى خدا همواره از بهترين اموالشان انفاق مى كردند، حضرت زهرا(عليها السلام) در شب زفاف پيراهن عروسيش را به فقيرى صدقه داده، و با پيراهن كهنه و معمولى به خانه بخت مى رود.(6)
«كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللهُ لَكُمُ الاْيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ»؛ آری خداوند اين گونه آياتش را براى شما بيان مى كند، تا فكرتان را به كار بيندازيد و اسير مسابقه تجمّل پرستى و ثروت اندوزى نشويد، و در بخل و ترك انفاق مسابقه ندهيد.
افرادى يافت مى شوند كه با تمسّك به اين آيات و تفكّر و انديشه در آن، توشه سفر آخرت را توسّط ديگران پيشاپيش مى فرستند. چند روز پيش شخصى نزد ما آمد و گفت: دوست دارم ثلث اموالم را كه حدود دو ميليارد و دويست ميليون تومان مى شود قبل از مرگ و با دست خود در امور خير مصرف كنم.(7) خوشا به حال چنين افرادى كه توفيق صرف مال در كارهاى خير را دارند.(8)